توانایی فقه در «تبیین آثار اجتماعی و ضمانت تحقق آثار آن» در فضای علوم انسانی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ حجت الاسلام علی فرحانی در سخنانی بیان داشت: شیخ حر عاملی بر این باور است که قاعده «الجمع مهما امکن أولی من الطرح» اختصاص به حقوق مردم دارد و در موارد حق الله جاری نمی شود؛ زیرا در باب حق الله به دنبال محذریت و تحصیل مؤمن از مخالفت با مولا هستیم و به دنبال ترتب اثر در دنیا نمی باشیم. اما در حقوق  الناس به دنبال اثر هستیم.

یکی از اشکالاتی که توسط روشن فکران مسلمان در بحث تولید علوم انسانی – اسلامی مطرح شده این است که فقه توان تولید علوم انسانی را ندارد؛ زیرا بنای فقه بر تحصیل مومن از مخالفت با مولی و معذریت است به این معنا که اگر بر اساس فقه عمل کنیم در پیشگاه خداوند معذوریم و حجت داریم، درحالی که بنای علوم انسانی بر ترتب اثر، ثمره و حصول غرض است. پس با باب تعزیر و حجیتی که از تعزیر استخراج می‌شود نمی توان با مطالب علوم انسانی غربی مقابله کرد.

به عنوان مثال در علوم انسانی از تست روانشناسی استفاده می‌شود که در فقه حجت نیست، در حالی که تست روانشناسی مبدا تصدیقی بسیاری از استخدامات در بسیاری از رشته ها است و اگر چنین تست هایی حذف شود اختلال در نظام فکری و اجرایی ایجاد می شود.

در پاسخ باید گفت که فقه در باب حق الله به دنبال معذریت است و در باب حق الناس علاوه بر معذریت به دنبال ترتب اثر است؛ به عنوان مثال قاضی نمیتواند بگوید که چون فقط به دلیل عمل کرده است، پس معذور است. ما درباره حقوق مردم به دنبال وصول به واقع و حصول اثر عقلایی هستیم و نه صرفا دنبال معذریت.

در تمامی ابواب معاملات، صحت به معنای ترتب اثر است. در کجای فقه گفته شده است که صحت در معاملات به معنای تعزیر است؟ از اول در ذهن فقها این بوده است که هر جا در روابط بین مردم صحبت می‌کنیم باید به ترتب اثر توجه کنیم و هرگاه در رابطه حق الله صحبت می کنیم باید به تحصیل مومن و تنجیز توجه کنیم.

این اشکال عموما توسط کسانی مطرح می‌شود که کمتر فقه و اصول را مطالعه کرده‌اند و بیشتر فلسفه کار کرده اند. این افراد معیارشان دانش عمومی فقه است. البته بدون فلسفه نمی شود علوم انسانی تولید کرد چون بخش زیادی از علوم غربی هست ها و اعتقادات است که در فلسفه مطالعه می‌شود. همچنین توضیح و اثبات مفاهیم کار فلسفه است. استخراج توصیه‌ها و تجویزهای دین کار فقه است. در علوم انسانی – اسلامی جدید فقه و فلسفه هیچ‌کدام به تنهایی کافی نیست و باید هر دو را بلد باشیم.