خانواده مقاوم و کنشگری فرهنگی در فضای مجازی/ برای موثر واقع شدن در فضای مجازی، موثر عمل کردن در فضای حقیقی لازم است/ بحران هویت، دوگانگی و توهم

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی؛ دکتر اباذر جعفری دبیر این نشست در ابتدا با اشاره به نقش بی‌بدیل خانواده در تربیت انسان متعالی از گذشته تاکنون گفت: هم منابع دینی ما و هم سنت‌های اجتماعی در ادوار مختلف بر این نقش خانواده تاکید داشته و اصرار دارند که خانواده باید به عنوان یک نهاد مقدس و رشد دهنده وجود داشته باشد و کارکردهای آن حفظ شود.
وی با اشاره به اینکه علی رغم تحولات جامعه در اعصار گذشته خانواده آسیب چندانی ندیده و توانسته خود را با آن تحولات هماهنگ کند افزود: این مسئله در یک یا دو سده اخیر این چنین نبوده به طوری که سیر و شتاب تحولات به گونه‌ای بوده که خانواده نتوانسته خود را با آن  هماهنگ کند و متناسب با آن تغییرات در نقش ها و کارکرد خود تحول ایجاد کند.
آقای جعفری برخی از این تحولات را به گونه‌ای دانست که نه تنها کارکردهای نهاد خانواده را تحت تاثیر قرار دادند، بلکه موجودیت آن را هم به خطر انداختند و حتی می‌بینیم تلاش‌هایی از سوی برخی مکاتب فکری یا اجتماعی مبنی بر از بین بردن یا محدودسازی خانواده نیز وجود داشته است. ما می‌دانیم که این تهدیدات آخر و پایان این فضا نیست و با نسل جدیدی از تحولات در حوزه فناوری مواجهیم و فراتر از آن چیزی است که از شبکه اجتماعی مرسوم از آن یاد می‌کنیم.
وی در ادامه با اشاره به موضوع جلسه مبنی بر خانواده مقاوم و کنشگری فرهنگی در فضای مجازی افزود: فضای مجازی یکی از تحولاتی است که در حوزه کنشگری خانواده و کارکرد آن تاثیر گذاشته است و هدف از برگزاری این جلسه آن است تا با همکاری صاحب نظران فضای مجازی و کنشگران فرهنگی در این حوزه به سوالاتی در این خصوص پاسخ دهیم.
دکتر جعفری فرصت محور بودن یا تهدید محور بودن فضای مجازی را یکی از مهمترین مسائل حال حاضر در حوزه خانواده دانست و گفت: در این جلسه در صدد این هستیم که بدانیم آیا ماهیت فضای مجازی به عنوان یک ماهیت ضد خانواده شناخته می‌شود یا در جنبه تهدیدآمیز بودن آن اغراق شده و صرفاً نباید به آن به عنوان یک تهدید نگاه کنیم بلکه می‌توان از آن به عنوان یک فرصت برای تعالی و رشد خانواده نیز استفاده کرد.
در این­باره حجت الاسلام علی قهرمانی به پدیده­ی متاورس و هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که بخشی از آن محقق شده ولی بخشی از آن هنوز بالفعل نشده است و آنچه که قرار است کامل شود در کالبد متاورس است. دستگاه محاسباتی و آنچه امروزه هوش مصنوعی شناخته می‌شود در این بخش فعال که شاهد آن هستیم، تولید محتوا می­کند و شکل می‌گیرد.
وی بر اهمیت شناخت این پدیده تأکید کرد و افزود: وقتی دستگاهی ساخته می‌شود اهداف جهان سازنده، فرهنگ، سازنده­ی دستگاه و جغرافیای فرهنگی در ساخت آن نقش دارند؛ برای مثال در مقایسه­ی موتور روسی و آمریکایی می‌بینیم که موتور روسی جای باک بنزین کوچکی دارد ولی جای حمل نقل و وسایل آن بزرگ است چرا که برای حمل و نقل ساخته شده، ولی موتور آمریکایی باک بزرگی دارد و تک سرنشین است؛ بنابراین کارکرد یک دستگاه براساس اندیشه­ای که آن را می­سازد، متفاوت است.
آقای قهرمانی اظهار داشت: در این عصر، با پدیده‌ای مواجه هستیم که در جغرافیای خاصی شکل گرفته و اندیشه و سازنده خاصی پشت سر آن تولید شده و این امر از فردگرایی گذر کرده و به من و خودمحوری رسیده است. اگرچه، پیکره­ی این پدیده کامل نیست و در مرحله اول باید پیکره­ی کامل را ببینیم و بشناسیم تا بتوانیم با آن مواجهه درست داشته باشیم.
وی دعوا را بر سر سلطه و سیطره­ی اندیشه دانست و بر اهمیت آنکه این سیطره، خروجی کدام اندیشه است تأکید کرد و گفت: هوشیار باشیم که قرار است چه انسانی خروجی این اندیشه باشد. ما شاهد آن هستیم که فضای مجازی بر شدت بیماری‌هایی که مرتبط با شناخت انسان می­باشد، افزوده است و همچنین بیماری‌های جدیدی را به­وجود می­آورد.
این پژوهشگر و فعال فضای مجازی، حوزه متاورس را زیست بوم جدیدی عنوان کرد و افزود: ما باید برای این زیست بوم برنامه‌ریزی داشته باشیم تا بتوانیم در مواجهه و مقابله با آن توانمند باشیم. در غیر این صورت، در برابر این زیست بوم جدید مجبوریم هرچه که دیکته می‌کنند را انجام دهیم. با تکمیل سلطه، تاثیرگذاری هم تکمیل می­شود. برای نمونه شاهد آن هستیم که که مدیر فیسبوک وقتی جمعیتش ۲ میلیاردی می‌شود، خودش را رئیس جمهور این فضای جدید و زیست بوم می‌داند.
حجت الاسلام قهرمانی بر اهمیت تاثیرگذاری این فضا بر ایجاد بحران هویت در افراد اشاره کرد و از آن تحت عنوان جنگ شناختی یاد کرد و گفت: ما اکنون با دستگاهی مواجه هستیم که تغذیه داده‌ها و اطلاعات ما را تامین می‌کند؛ در این فضا بسیاری از مولفه‌های هویتی از بین می‌رود. مهم است بدانیم که نظام تولید ارزش‌ها در این فضا چگونه است، ارزش سازها چه کسانی هستند و نکته مهم بعدی اینکه این فضا را به عنوان یک پلتفرم قبول داریم یا نداریم.
آقای قهرمانی مشکل را در، بی­توجهی به میزان حضور افراد در این فضاها دانست و از لزوم دریافت آمار و اطلاعات یاد کرد و گفت: نیاز است که بدانیم با توجه به آمار، این زیست بوم، تبدیل به زیست بوم اول شده است و نکته مهم دیگر این است که بفهمیم نقش این زیست بوم را در تعریف مولفه‌های ارزشی و هویتی فرد چقدر می‌دانیم. در نهایت اگر بستر را جهانی نبینیم به ما ضربه خواهد زد و ما در یک بستر و سنگر کوچکی مبارزه می‌کنیم و در مقیاس بزرگتر کل کشور را در اختیار دشمن قرار می­دهیم.
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد،  دبیر علمی همایش خانواده مقاوم، در ادامه­ گفت: ما از همه­ی جهات در نظام جهانی برای سبک تربیت و فضای مجازی در خانواده، محاصره هستیم. این مسئله برای ما مهم است که هرچه به وضعیت آخر الزمانی نزدیک می‌شویم تمامیت کفر، هویت الهی را به حاشیه می‌کشاند و اگر بتوانیم این موضوع را به درستی فهم کنیم قاعده کنش ما در میدان تهدید موثرتر خواهد شد.
حجت الاسلام حمید برزکار از دیگر سخنرانان این همایش گفت: ما اگر به دنبال فلسفه فضای مجازی باشیم مقدمه‌اش آن است که اهالی فضای مجازی را بشناسیم و ببینیم ماهیت آنها از چه قرار است، چرا که فضای مجازی با خودش مفاهیم جدیدی را تولید کرده و حتی یک زبان جدید را شکل داده و این زبان جدید، ذهن جدید را صورت­بندی کرده است.
 حجت الاسلام برزکار در کنار تأکید بر شناخت چنین فضایی و تهدیدهای روبه­رو با آن، بر اهمیت فرصت­هایی که کمتر از آن سخن گفته شده، تأکید کرد و افزود: نیاز است با فهم زبان نسل جدید خانواده آشنا باشیم. خانواده می‌تواند با شناخت فضای مجازی کارکردهای خود را با این فضا هماهنگ کند و نسبت به مخاطبین خود زبان مشترکی پیدا و آن را درک کند.
آقای برزکار در ادامه گفت: این زبان جدید فرصت همزبانی جدیدی را برای مبلغین فراهم کرده است ولی در این بین یک تهدید بزرگی امر تبلیغ دینی را تهدید می کند که اسم آن را کالایی شدن محتوای دینی می‌گذارم. یعنی برای اینکه با نسل جدید ارتباط بگیریم، به بسته‌های جدید کالای محتوایی روی آورده‌ایم؛ برای مثال بسته­های محتوایی چطور نماز شب بیدار شویم یا چطور نماز صبح قضا نشود، که این نکته در نوع خودش تهدید بزرگی است.
وی بر اهمیت فراموش نکردن منش دینی مبلغ در این فضا اشاره کرد و نسبت به انقلاب هویتی مبلغ هشدار داد.
 این پژوهشگر حوزه گفت: در این میان مبلغ دینی باید حواسش به رابطه با افراد جامعه باشد و باعث تخریب در رابطه نشود. ما در بحث خانواده با یک مثلث تهدید مواجه هستیم که عبارت است از، رسانه، مدرسه و فردگرایی. ما می‌بینیم که مدرسه باعث توقف در زندگی می‌شود؛ مثل کارگری که به کارخانه می‌رود زندگی ندارد. رسانه هم باعث کاهش ارتباطات در خانواده شده است در این میان مبلغ باید نقش آفرین باشد و مدرسه را تبدیل به محل زندگی کند. مبلغ وارد فضای مجازی و رسانه شود. ما باید از انفعال و رویکرد منفعلانه خارج شویم و وارد فضای مبارزه شویم چراکه خانواده ی مقاوم، تهاجمی و فعالانه اقدام می کند.
آقای برزکار طلبه­ها را در چنین فضایی دو دسته دانست و گفت: عده‌ای از طلاب به این فضا بدبین هستند و می‌گویند استفاده نکن، کنار بگذار و عده‌ای که واقع بین هستند؛ طیف واقع بین می‌گوید تهدید داریم، فرصت داریم و فعالانه وارد فضا می­شود. طیفی که بدبین است، متاسفانه وارد فضای منفعلانه می‌شود و به دنبال اثرگذاری نیست بنابراین نیاز است که تمامی مبلغین با ابعاد متفاوت این تهدید آشنا باشند.
همچنین حجت الاسلام عسگر درخشانی دوست در ادامه­ مسئله­ی فضای مجازی را از سه جهت قابل بررسی دانست و اذعان داشت: جهت بررسی اول، بحث اهداف است؛ هدف تولید کننده و مصرف کننده. دیگر بحث کالا است؛ عناصر و جزئیات آن شی و سوم بحث آثار است که آثار به سمت آسیب‌ها، پیامدهای منفی و مثبت توجه دارد.
آقای درخشانی فضای مجازی را به دیده یک پل دانست که در واقع امتداد فضای حقیقی است و کم کم رشد می‌کند و به سمت فضای متاورس می‌رود. وی شناخت این شرایط را مقدم دانست و گفت: نیاز است بعد از شناخت، حکم صادر کنیم که ببینیم آیا این محتوا مناسب ما و شرایط اجتماعی و اسلامی جامعه می‌باشد یا خیر.
حجت الاسلام درخشانی نسبت به فردگرایی که از آسیب های فضای مجازی است هشدار داد و افزود: فضای مجازی، افراد را از فضای اجتماعی به سمت انزوا می‌کشاند و در این راستا، آسیب بعدی آن ضربه زدن بر روابط عاطفی اعضای خانواده است. افراد در فضای خانواده، نسبت به یکدیگر حریم خصوصی را ایجاد می‌کنند.
وی اثر مخرب دیگر آن را ایجاد دو فضا برای زندگی دانست و گفت: زیستن در فضای زندگی حقیقی و زندگی مجازی باعث بحران هویت، دوگانگی و توهم می‌شود و در این شرایط که فرد برای دریافت اطلاعات و رسیدن به پاسخ صحیح با انبوه اطلاعات مواجه است، خودش دست به انتخاب می‌زند و دیگر مرجع تقلید و قرآن را نمی‌شناسد و فضای مجازی برای وی مرجعیت پیدا می‌کند.
این پژوهشگر حوزه به آسیب مهم کاهش فضای شخصی و حریم خانوادگی اشاره کرد و گفت: در چنین شرایطی، فرد، به­راحتی متن‌ها، عکس‌ها و اطلاعات خود را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارد و با گم شدن موبایل گویی که هویت فرد گم شده است.
وی در پایان گفت: در خانواده، روابط به ارتباطات تبدیل شده است؛ روابط بحث روابط عاطفی و مجاز بین خانواده است ولی ارتباطات با هر کسی می‌تواند شکل بگیرد حتی با اشیا ولی در رابطه، فرد رابطه­ی عاطفی و معنادار و کنش­ورز دارد.
حجت الاسلام محمد کهوند از دیگر سخنرانان این جلسه گفت: ما در عصر حاضر با سلطه کمپانی‌ها و شرکت‌های پول‌ساز بر نهاد خانواده مواجهیم، با فرعونی مواجه هستیم که برای طلاق، خشونت در خانواده،  فردگرایی و اضمحلال خانواده، طراحی و هزینه می‌کند؛ چرا که سرمایه در اضمحلال نهاد خانواده است.
وی فناوری اطلاعات را یکی از ابزارها و اهداف نظام سلطه دانست و افزود: این فرعون برای  نیل به اهدافش، علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم اقتصادی، سرگرمی و رسانه‌اش را چیده است و به سمت جلو حرکت می‌کند و در تمام جهان به کانون خانواده حمله می‌کند.
آقای کهوند مدیریت فناوری، ساختار فناوری، فرایند و توزیع فناوری، قوانین و مقررات، محتوا و کاربر را شش عامل در شناخت اینکه فناوری فضایی برای فرصت باشد یا تهدید، دانست و گفت: نیاز است که ما به هر شش عامل بپردازیم نه اینکه فقط یکی را مد نظر قرار دهیم.
این پژوهشگر حوزه در نقد صحبت های آقای قهرمانی اذعان کرد: در خصوص تصور آینده‌­ی فناوری نیاز است که کمی واقع بینانه‌تر نگاه کنیم و به نظر اینجانب آینده­ی متاورس به نزدیکی ای که آقای قهرمانی ترسیم کردند، هم از نظر اقتصادی، هم فنی و زیرساختی، هم گفتمان و مقاومت دولت‌ها، شبیه نیست؛ چرا که هیچ کشوری نمی‌خواهد کنترل نظام اقتصادی‌اش را از دست بدهد. با وجود این از حالا باید برای راه‌های میانبر و مقابله با آن پیش بینی داشته باشیم.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت موضوع سواد رسانه بیان کرد: آنچه که ما از سواد رسانه فهمیده‌ایم، اشتباه است. سواد رسانه تکنیک‌ها و فنون را به شما آموزش می‌دهد. فهم اینکه این موضوع آیا درست است یا غلط ربطی به سواد رسانه ندارد. اگر رسانه دشمن در کشوری فعال باشد؛ که شاهدیم در جمهوری اسلامی اکنون این چنین است، اگر شما سواد رسانه را توسعه دهید و نظام ایدئولوژیک مخاطب شما در وضعیت مطلوب نباشد، سواد رسانه، عامل تهدید است، چراکه آسیب پذیرترش می‌کند. اگر مخاطب، سواد ایدئولوژیک فرهنگ و تاریخ داشته باشد، سواد رسانه آسیب نمی‌بیند.
آقای کهوند اشاره کرد: ما چهارده مشکل بنیادین مربوط به سواد رسانه داریم. با وجود این، در حوزه کارهای مثبتی شکل گرفته و رشته‌هایی همچون انجمن ارتباطات متولی این کار شده است؛ رشته بازی و مسائل مرتبط و رشته فضای مجازی و تبلیغ کارش را آغاز کرده است ولی نیاز به مدیریت درست دارد. در این فضا نیاز است که ما کمک کنیم پدر و مادر را تربیت و تقویت کنیم چرا که پدر و مادر بیشتر از روحانیان، با فرزندش در ارتباط است. وی در پایان سخنش، تهدید را در این دانست که رسانه، کار مادری می‌کند.
در پایان این نشست حجت الاسلام بهرامی برای موثر واقع شدن در فضای مجازی، موثر عمل کردن در فضای حقیقی را لازم دانست و گفت: ما اگر فضای مجازی و فضای حقیقی را دو فضای مقابل هم فرض کنیم یک اقتضائاتی دارد و اگر در امتداد هم ببینیم نیز اقتضائات دیگری دارد. روحانیت به عنوان بخشی از نماینده جامعه باید وارد میدان شود و مسائل را ببیند. برای مثال زمانی که اتفاقاتی در شهریور سال گذشته اتفاق افتاد، روحانیان وارد میدان نبودند تا بررسی کنند مسئله­ی جوانان چیست.
وی افزود: مسئله مهم دیگر این پرسش است که آیا گرایشی که نسل جدید به عرصه­های فضای مجازی، یا مسائل جدید دیگری مثل ازدواج سفید و همجنس گرایی، پیدا کرده‌اند، از یک بینش جا افتاده‌ای پیروی می‌کند و یا شوکی است که به آنها وارد شده؟
دکتر بهرامی با در نظر داشتن دو فرض در ارتباط با اختلال در ارتباط خانواده با فرزندانش گفت: در بررسی خانواده­ای که اکنون نمی‌تواند با فرزندانش ارتباط برقرار کند دو احتمال برای این آسیب مطرح است، یکی اینکه واقعاً عاجز شده است یا اینکه این امر، اقتضای موقعیت در تغییر است، که در هر تغییری، ابتدا افراد به عقب می‌افتند و بعد جبران می‌کنند و ظرفیت بلند شدن و حرکت کردن را پیدا می‌کنند.
وی در پایان گفت: ما در دوگانه فضای مجازی و فضای حقیقی هستیم و این فضای مجازی با تمام این فضای حقیقی درگیر است و همه ناچار هستند نسبت خود را با این فضا تعیین کنند.