زمـان و مکـان، موتور محرکه تکامل فقه از فقه استفتایی به فقه استنباطی/ نقش انقلاب اسلامی در تغییر ادله فقهی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از خبرگزاری شبستان سومین پیش همایش ششمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی، با محور معرفی و بررسی کتاب «فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» تالیف حجت‌الاسلام «سید سجاد ایزدهی» یکشنبه، ۳۰ دی ماه به همت مرکز تحقیقات علمی حکومت اسلامی و با مشارکت دانشگاه باقرالعلوم (ع) و خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت (ابنا) برگزار شد.

 

حجت‌الاسلام «محمدعلی رنجبر» طی سخنانی ضمن تقدیر از تالیف کتاب «فلسفه فقه سیاسی از دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» توسط حجت‌الاسلام ایزدهی اظهار کرد: اصل نگارش این اثر جای قدردانی دارد و اساسا اگر بگوییم در فقه سیاسی، فقه حکومتی یا فقه‌الحکومه ما چنین تحقیقاتی وجود دارد چیزی به گزاف نگفته‌ایم، اصل جرات برای تالیف چنین کتاب‌ها، محصولات و بحث‌هایی در حوزه علمیه و تراث علمی ما کار بسیار مبارکی است.

 

 

عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم افزود: هم امام راحل و هم مقام معظم رهبری، انقلابی را در فقهِ ما انجام دادند و این انقلاب در سه ساحت موضوع، حکم و ادله بوده است؛ باید این سه انقلاب موضوعی، حکمی و ادله‌ای را در قالب فلسفه فقه حکومتی بنویسیم و کامل‌تر این سه مولفه را تبیین کنیم.

مساله دیگر آنکه فقه ما از همان ابتدا به عنوان فقه استفتایی متولد شده اما چون مراجعه به ائمه بوده من اسمش را استفتایی -روایی می‌گذارم که به دلیل نزدیک بودن به عصر ائمه و عدم فاصله نه چندان زیاد به عصر غیبت فقیه می توانسته به کتب روایی و روایات مراجعه کند و پاسخ آن پرسش را بدهد چراکه سوال ماهیتا تغییر نکرده بود.

 

وی تصریح کرد: از سوی دیگر وقتی جلوتر می‌آییم عنصر زمان و مکان، سوالات را بروزتر و جدیدتر می‌کند و فقیه دیگر نمی‌تواند با مراجعه به اصل روایت جواب بدهد و فقه ما فقه استفتایی-استنباطی می‌شود و شخص می‌آید و برخی روایات را کنار هم قرار داده و استنباط می‌کند و بعد حُکم و پاسخ سوال شخص پرسش‌کننده را می‌دهد؛ اما هرچه جلوتر آمدیم مسایل پیچیده‌تر بلکه مستحدثه شد مثلا موضوعی مثل بیمه، بانک و… و. مطرح شد که در سابقه تراث فقهی ما وجود نداشته است بنابراین از این مقطع به بعد فقیه مجبور است برای پاسخ به این سوالات اصولی را درست کند و تعیین تکلیف مکلفی کند که اصطلاحا به آن اصول عملیه می‌گوییم.

 

حجت‌الاسلام رنجبر افزود: مثلا به فقیه مراجعه می‌شد که من معلم هستم و از حکومت طاغوتی حقوق می‌گیرم و فقیه پاسخ می داد که از باب اضطرار و از جهت نیاز به آموزش به تو اجازه می‌دهم؛ شخص دیگری می‌آمد و سوال می‌پرسید که من مامور شهرداری هستم و حکومت طاغوت به من دستور داده که این خیابان برای تعریض شدن نیاز به تخریب مسجد و خانه‌های مردم دارد و این تصرف در مال است چه باید بکنم؟ فقیه پاسخ می‌داد که از باب اضضطرار و عدم حضور امام به تو اجازه می‌دهیم که چنین کنی و از این جهخت که نیاز به آسایش و رفاه مردم است.

 

وی گفت: وقتی امام خمینی (ره) آمد انقلابی در این مسایل به وجود آمد، باید توجه داشته باشیم که عامل ایجاد این هزاران مساله فرعی یک چیز است. سوال این است که آن ام‌المساله چیست؟ من به عنوان فقیه، ام‌المساله‌ی ایجاد این هزاران مساله را رصد می‌کنم و در واقع می‌یابم و ایجاد می‌کنم و پاسخ می‌دهم، عامل ایجاد این هزاران مساله چیزی جز وجود حکومت طاغوت نیست. من به عنوان فقیه باید پاسخ دهم که برای برون‌رفت از این حکومت طاغوت و تشکیل حکومت مشروع چه باید بکنم، این ام‌المساله‌ها را شما در مساله‌های خرد و جزئی و روایی پیدا نمی‌کنید، با اصول عملیه هم نمی‌توان این ام‌المساله را پاسخ داد لذا امام و رهبری که ادامه دهنده مسیر امام معصوم هستند، می آیند و انقلابی را در بحث ادله ایجاد می‌کنند.

 

عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: اینکه می‌گویند فقه ما فقه جواهری است، یعنی همان‌طور که مرحوم صاحب جواهر، جوامعِ روایی ایجاد کرد و مثلا حول موضوع اطعمه و اشربه، جوامع روایی و کل روایات مرتبط را جمع کرد ما هم باید به نوعی جوامع قرآنی ایجاد کنیم که یک انقلاب در ادله است، یعنی نگاهی که ناظر بر مسایل بیرونی است نَه اینکه نگاه انتزاعی داشته باشیم، باید به قرآن مراجعه کنیم اما نَه مراجعه آیه به آیه بلکه مثلا از باب توحید در قرآن، کلیت آیات توحید، باید کلیت لوازمی که از آیات توحیه به وجود می‌آید را دید و آن زمان است که جهان‌واره و جهان اجتماعی قرآنی را فهم می‌کنیم، لذا در بخش ادله نیز یک نوع جوامع قرآنی است.

 

وی با بیان اینکه مقام معظم رهبری در بحث طرح کلی و بحث انسان ۲۵۰ ساله به این مساله اشاره کردند که اسلام همه‌اش سیاسی است، تصریح کرد: حال سوال آن است که چرا علمای سلف و علمای هم‌عصر با رهبری به این نکته نرسیدند؟ پاسخ آن است که وقتی ۱۰ درصد از دین و قرآن و روایات را عنایت کنید طبیعی است که به هیچ وجه به آن حکم نمی‌رسید؛ اگر این مساله را تببین کنیم طرف متوجه می‌شود که پایه‌های اصلی فقه مدرن ما کجا نهاده شده است؛ ما نیاز به اصول فقه جدیدی نداریم، نیاز به ادله جدیدی نداریم فقط باید مساله را خوب و کلان فهم کنیم و ادله را نیز خوب و کلان بفهمیم؛ انقلابی در موضوع، انقلابی در ادله و انقلابی در حکم ایجاد شده که ما باید تبیین کنیم و این کتاب تلاشی در راستای تحقق این مساله بود.

 

https://ihkn.ir/?p=40041