فهم روایات سیاسی نیازمند مسئله‌محوری و زمینه‌یابی تاریخی است

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری علوم انسانی مفتاح، به نقل از خبرگزاری حوزه؛ حجت الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،در حلقه اجتهادی فقه سیاست و حکمرانی مدرسه عالی فقاهت عالم محمد (علیهم السلام) که به صورت مجازی برگزار شد، با اشاره به حجم منابع روایی، اظهار داشت: اگرچه چنین حجمی از منابع، خود را به ما تحمیل نمی‌کند، اما در عین حال، روایات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.

وی ادامه داد: زیرا گویا، جزئی و موردی هستند؛ قصد دارد برای تأکید، چند روایت و تحلیل را مرور کند تا مشخص شود در روایت چه می‌گذرد و چگونه می‌توان آن را فهمید.

درایت؛ شرط اساسی فهم روایت

حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی با اشاره به روایتی از کتاب «الغیبه» نعمانی، به بیان تعبیر «عطا و تحیر» پرداخت و افزود: مسئله اصلی این است که بسیاری، روایات را خوب درک نمی‌کنند.

این استاد حوزه با قرائت روایتی از امام صادق (علیه السلام) مبنی بر «مَن رَوَی حَدِیثاً وَ لَمْ یَدْرِ مَا یَقُولُ فَکَأَنَّمَا لَمْ یَرْوِهِ» تصریح کرد: کسی که روایتی را نقل می‌کند اما معنای آن را نمی‌فهمد، گویی اصلاً آن را نقل نکرده است.

وی به روایت دیگری از امام صادق (علیه السلام) «إِنَّا أَهْلَ بَیْتٍ نُحَدِّثُ بِالْحَدِیثِ وَلَهُ وُجُوهٌ» استناد کرد و خاطرنشان کرد : یک کلام ممکن است وجوه و معانی متعددی داشته باشد؛ فقیه باید بتواند این وجوه را بشناسد و مراد اصلی امام را از لابلای کلام دریابد.

رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه با اشاره به حدیث «مَنْ عَرَفَ مَعَانِی کَلَامِنَا» از امام صادق (علیه السلام)، ادامه داد: اگر کسی بتواند مفهوم و مضمون مرکزی کلام ما را بفهمد، او فقیه است و گرنه هیچ است؛ هنر کار این است که از کلام امام بفهمیم منظورش چه بوده و مراد اصلی او چیست.

وی با اشاره به عبارت «الحَقُّ مَعَ السُّلْطَان» در روایات، گفت: اگر این روایت را بدون توجه به بستر تاریخی و قرائن آن بخوانیم، ممکن است به اشتباه، به مشروعیت بخشیدن به هر حاکم جائری تعبیر شود، در حالی که مراد امام چیز دیگری است.

استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با تحلیل روایتی درباره آیه «لَا تَسُبُّوا الْحَسَنَ السُّوءَ»، به تبیین مفهوم تقیه پرداخت واظهار داشت: امام در این روایت، تقیه را به معنای «دفع شر» و «مدارا کردن با دشمن» معنا می‌کند؛این روایت، کاملاً حاوی یک استراتژی سیاسی برای مواجهه با دشمن یا اکثریت غیرهمسو در جوامع غیرشیعی است.

فهم سیاسی از نهج البلاغه

وی با اشاره به خطبه‌های مذمت دنیا در نهج البلاغه، به تحلیل این مسئله پرداخت که چرا حضرت امیر (علیه السلام) به عنوان حاکم، مردم را از دنیا دوری می‌دهند.

رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه با بررسی بستر تاریخی صدر اسلام، ابراز داشت: این توصیه‌ها در واکنش به «رفاه‌زدگی» و «مادی‌گرایی» ناشی از فتوحات و توزیع غنائم در دوران خلفای پیشین بود و هدف امام، بازگرداندن روحیه انقلابی و ساده‌زیستی به جامعه بود.

وی تأکید کرد: اگر ما بدون در نظر گرفتن این بستر تاریخی و با پیش‌فرض‌های امروزی به نهج البلاغه نگاه کنیم، ممکن است به چالش بخوریم. برای مثال، اگر رئیس جمهوری امروز به مردم بگوید به دنبال رفاه نروند، قطعاً با اعتراض مواجه می‌شود، اما وقتی حاکمی مانند امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) که خود ساده‌زیست است، این توصیه را می‌کند، قابل پذیرش است.

ملاک‌های تشخیص روایات سیاسی

حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی به تبیین ملاک‌های تشخیص روایات سیاسی پرداخت و ادامه داد: این روایات به سه دسته کلی موضوعات ذاتاً سیاسی مانند بیعت، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و.. می پردازد همچنین دسته دوم موضوعات غیرحکومتی با پیامد سیاسی مانند تقیه دارد و دسته سوم موضوعات عادی با قرائت سیاسی در دوران معاصرمانند مسئله سلاح هسته‌ای است .

وی بیان کرد: امروزه به دلیل پیچیدگی جوامع، بسیاری از مسائل به‌ظاهر عادی، به دلیل گره خوردن با سیاست کلان نظام، قابل تحلیل سیاسی هستند.

استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر محوری بودن «مسئله» در فهم روایات، اظهار داشت: اگر شما مسئله و معضلی از حوزه سیاست نداشته باشید، وقتی به سراغ روایات می‌روید، نگاه شما اجتماعی خواهد بود، نه لزوماً سیاسی.

وی خاطرنشان کرد: فهم شما از یک روایت، کاملاً تابع مسئله‌ای است که با آن مواجه هستید؛ اقتصاددان، فقیه و سیاستمدار، هرکدام برداشت متفاوتی از یک روایت واحد خواهند داشت.

ضرورت توجه به زمینه و زمانه صدور روایات

حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی با اشاره به روایت «علامات المؤمن» از امام حسن عسکری (علیه السلام)، بر لزوم توجه به زمینه و زمانه صدور روایات تأکید کرد: زیرا این روایت که به انجام اعمالی مانند نماز پنجاه رکعتی و بلند گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» توصیه می‌کند، در شرایطی صادر شده که شیعیان تحت فشار شدید حکومت عباسی بودند و امام می‌خواست آنان را به گونه‌ای هدایت کند که ضمن حفظ تقیه در مواجهه با حاکم، در برابر اکثریت جامعه خود را نشان دهند و هویت شیعی خویش را حفظ کنند.

رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه خاطر نشان کرد: اگر این روایت را بدون توجه به شرایط تقیه و خفقان عصر امام عسکری (ع) بخوانیم، ممکن است آن را دستوری برای خودنمایی و شهرت طلبی تفسیر کنیم، در حالی که هدف کاملاً متفاوت است.

استاد حوزه علمیه قم به برخی کلیدواژه‌های مهم در ادبیات روایی که بار سیاسی دارند اشاره کرد و تصریح کرد: فهم دقیق این واژگان، تنها از طریق ممارست و آشنایی با ادبیات و فرهنگ کلامی ائمه (علیهم السلام) حاصل می‌شود.

وی یادآورشد: برای فهم روایات سیاسی، باید مسئله‌محور وارد شد، باید ملاک‌های تشخیص روایات سیاسی را شناخت و همچنین توجه به زمینه و زمانه صدور روایت، امری اجتناب‌ناپذیر است ؛ لذافهم منظومه‌ای و کل‌نگر از مجموعه روایات یک موضوع، ضروری است.

https://ihkn.ir/?p=43434