مسیر تحقق علوم انسانی اسلامی در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها / چرا علوم انسانی غربی نتوانست آرمان‌های بشری را محقق کند؟

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری علوم انسانی مفتاح، به نقل از مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)؛ نشست خبری همایش بین‌المللی «علوم انسانی اسلامی و بزرگداشت علامه مصباح یزدی» با حضور حجت‌الاسلام علی مصباح یزدی، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در تاریخ ۲۵ شهریور ماه برگزار شد. ایشان با اشاره به نقش بنیادین علوم انسانی در همه جوامع اظهار داشت: نام‌گذاری ۱۲ دی‌ماه به عنوان «روز علوم انسانی اسلامی» بیانگر جایگاه حیاتی این دانش در زندگی اجتماعی و یادآور نقش ممتاز علامه مصباح یزدی در پایه‌گذاری و توسعه این جریان علمی است. انتخاب ۱۲ دی‌ماه، سالروز رحلت علامه مصباح، به عنوان روز علوم انسانی اسلامی علاوه بر تأکید بر اهمیت ویژه این حوزه، نشان‌دهنده پیوند عمیق میان شخصیت و اندیشه‌های علامه مصباح با علوم انسانی اسلامی است.

اهمیت علوم انسانی

اقتصاد، سیاست، حقوق و روابط بین‌الملل همگی در قلمرو علوم انسانی تعریف می‌شوند و حتی در حوزه‌هایی چون کشاورزی که ماهیتی طبیعی دارد، هنگام تصمیم‌گیری، اصول مدیریتی و روان‌شناختی برگرفته از علوم انسانی نقش‌آفرین می‌شوند. علوم انسانی، ستون اصلی اداره جامعه به‌شمار می‌رود؛ زیرا بنیان نظریه‌پردازی و سیاست‌گذاری در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را فراهم می‌سازد. اختلاف میان مکاتب مختلفی همچون سوسیالیسم و لیبرالیسم نیز از آن‌جاست که هر یک تنها به بخشی از وجود انسان پرداخته و از نگاه جامع غفلت کرده‌اند، در حالی که تجربه نشان داده هیچ‌یک از این مکاتب نتوانسته‌اند آرمان‌های انسانی را محقق کنند.

نگاه اسلامی، مبنای علوم انسانی

نگاه اسلامی، به‌دلیل آنکه ریشه در آموزه‌های خالق انسان دارد، می‌تواند مبنایی استوار برای علوم انسانی باشد؛ چرا که اسلام حقیقت وجودی انسان و نیازهای مادی و معنوی او را به‌طور کامل می‌شناسد. هدف علوم انسانی اسلامی نیز ارائه پاسخ به مسائل فردی و اجتماعی بر پایه مبانی وحیانی و به زبانی است که برای جهانیان قابل پذیرش باشد. این دغدغه از گذشته‌های دور در میان اندیشمندان اسلامی و حتی متفکران ادیان دیگر مطرح بوده است. در میان مسلمانان نیز بزرگانی همچون علامه طباطبایی، شهید مطهری، شهید بهشتی و به‌ویژه علامه مصباح، از نیم‌قرن پیش برای حل این مسئله تلاش کرده‌اند. علامه مصباح با مدیریت مدرسه حقانی و سپس تأسیس مؤسسه «در راه حق» نخستین گام‌ها را در تربیت نیروهای متخصص علوم انسانی اسلامی برداشت.

پس از انقلاب فرهنگی و با تأکید امام خمینی(ره) بر بهره‌گیری دانشگاه‌ها از ظرفیت‌های حوزه، وظیفه‌ای خطیر بر دوش علامه مصباح نهاده شد. ایشان با تأسیس بنیاد فرهنگی باقرالعلوم(ع) و سپس مؤسسه امام خمینی(ره)، این مسیر را در سطحی گسترده‌تر ادامه داد. امام خمینی(ره) نیز پس از دریافت گزارش فعالیت‌های او، دستور گسترش این طرح را صادر کردند و حتی در دوران دشوار جنگ تحمیلی از حمایت آن دست نکشیدند؛ رهبر معظم انقلاب نیز پس از ایشان همان مسیر را دنبال کردند.

علامه مصباح، نظریه‌پرداز علوم اسلامی

دبیر علمی همایش افزود: علامه مصباح نه تنها بنیان‌گذار این نهادها بود بلکه شخصاً نیز در عرصه نظریه‌پردازی فعال بود. دوره «معارف قرآن» ایشان در حقیقت تفسیر موضوعی علوم انسانی اسلامی است که همه مسائل را بر اساس قرآن سازمان می‌دهد. افزون بر این، آثار ماندگاری در زمینه‌های فلسفه علوم انسانی، فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق و تعلیم و تربیت از ایشان به یادگار مانده است. در واقع نام‌گذاری روز رحلت علامه مصباح به عنوان روز علوم انسانی اسلامی، فرصتی است تا دانشگاه‌ها و حوزه‌ها بار دیگر این ایده را بازخوانی کنند، به پرسش‌ها و شبهات پاسخ دهند و این گفتمان را گسترش بخشند. بی‌تردید علوم انسانی اسلامی یکی از پایه‌های اصلی اداره جامعه بر مبنای تعالیم اسلام و تحقق اهداف انقلاب اسلامی به شمار می‌آید.