رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در آیین رونمایی از کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیتاللهالعظمی خامنه‌ای (مدّظلّهالعالی)» گفت: اشتباه شاه این بود که تخت‌جمشید را مقابل حرم امام رضا (ع) قرار داد.
این استاد تاریخ افزود: فرمایشات ایشان بلافاصله در رسانه‌ها و سیاست‌های عملی انعکاس پیدا می‌کند. این وضعیت نتایج مثبت زیادی دارد، اما محدودیتی را هم ایجاد می‌کند و آن هم اینکه ایشان نمی‌توانند همه چیز را به صراحت بگویند و مواضعی که مطرح می‌شود با چاشنی احتیاط و دوراندیشی همراه است.
وی بیان کرد: محدودیت دیگر این است که همان‌طور که نویسنده کتاب اشاره کردند، رهبر انقلاب یک جا و و در یک کتاب یا یک سخنرانی به هویت نپرداخته‌اند. سخنرانی‌های ایشان در این زمینه از ۵۰ سال پیش یعنی قبل از انقلاب آغاز می‌شود. این نگاه در سال‌های ابتدایی انقلاب و دوران ریاست جمهوری و در نهایت در دوران زعامت و رهبری هم ادامه پیدا می‌کند.
نجفی گفت: جمع‌آوری دقیق این بیانات کار آسانی نیست. اینجا فقط بازخوانی صورت نمی‌گیرد، بلکه پای بازیابی و بازسازی محتوا هم در میان است. بازسازی کردن هم کار مشکلی است؛ کار مؤلف در اینجا مثل یک مهندس ساختمان است که مصالحی را در اختیار دارد و باید آنها را کنار هم بگذارد و اثری را خلق کند.
لایه مهم «ایران شیعی» در هویت ایرانیان
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی عنوان کرد: هویت ملی بحث‌های گسترده‌ای را در بر می‌گیرد و با یک یا دو کتاب نمی‌شود به آن پرداخت. در هر اثر مکتوب، نویسنده از زاویه خاصی وارد بحث می‌شود. به‌نظر می‌آید با توجه به تخصص و علائق نویسنده، در این کتاب رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی غلبه دارد. آقای رهبر در این کتاب دیدگاه شهید مطهری درباره هویت ملی که در کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» نمود بیشتری دارد را بررسی کرده‌اند که کار خوب و به جایی است؛ اثری که حتماً مقام معظم رهبری نیز آن را خوانده‌اند.
وی گفت: من به سه‌گانه هویت ملی، اسلامی و انقلابی لایه مهم دیگری را اضافه می‌کنم که ایران شیعی است. ما پیش از وقوع انقلاب اسلامی، دارای سه بخش هویتی بودیم. یک لایه ۵۰۰ ساله شیعی که از دوران صفویه پررنگ شد اما برخی مصالح داخلی و مسائل جهان اسلام باعث می‌شود این لایه به وضوح دیده نشود. از نگاه من، مصداق و نماد این لایه هویتی حضرت علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) و کتاب «مفاتیح‌الجنان» است. این دو پدیده معنوی در زندگی ما ایرانیان اهمیت فراوانی دارند.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: لایه دوم به ۹۰۰ سال قبل از دوران صفویه باز می‌گردد که در آن اسلام بسیار پررنگ است. غیرشیعی نیست، اما با غلبه فرهنگ و اصول شیعه هم شناخته نمی‌شود. خط و زبان فارسی، حکمت و فلسفه و شعرا و حکمای اسلامی معرف این دوران هستند. از نظر من نمادهای این لایه نیز حافظ و بنای حافظیه و فردوسی و آرامگاه او در توس است.
نجفی گفت: ما یک لایه سوم هم داریم که ایران باستان است که نماد آن تخت جمشید است. نماد اول (شیعی) مقدس است؛ نماد دوم محترم است و سومی هم باعظمت است. البته این خصلت‌ها در عرض هم نیستند، بلکه در طول هم هستند. یعنی یک نماد باعظمت می‌تواند محترم هم باشد یا نمادی که مقدس است حتماً از احترام و عظمت هم برخورد است. پس این‌ها در طول هم هستند که این موضع در کلام مقام معظم رهبری هم انعکاس دارد.
اشتباه راهبردی شاهان پهلوی
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی گفت: ایراد شاهان دوره پهلوی (رضا شاه و محمدرضاشاه) این بود که می‌خواستند تخت‌جمشید را مقابل آستان قدس رضوی بگذارند. این مواجهه از اساس اشتباه بود. تخت‌جمشید باید با بناها و نمادهای فرهنگی مثل دیوار چین و اهرام ثلاثه هماوردی می‌کرد و نه با نمادی که برای ایرانیان مقدس بود.
وی افزود: وقوع انقلاب اسلامی برای اصلاح این اشتباه دوره پهلوی بود و نمادها را به جایگاه خودشان برگرداند. البته در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب در واکنش به رویکرد افراطی دوره پهلوی «هویت ملی» تاحدی به حاشیه رفت و بحث «امت» پررنگ شد. اما با توجه به عقلانیتی که در سال‌های بعد حاکم شد، «ملت» و «امت» با حفظ جایگاه خودشان در جایگاه درست نشسته‌اند. این دو مانعهالجمع نیستند و این‌گونه نیست که وجود یکی به عدم دیگری بیانجامد.
نجفی گفت: کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» نسبت هویت انقلاب و هویت را محور قرار داده است. به نظرم برای کارهای بعدی می‌شود ارتباط هویت ملی و تمدن نوین اسلامی را هم پررنگ کنیم و ارتباط ملت و امت هم واکاوی شود، چون قرار نیست یکی فدای دیگر شود.
وی افزود: وضعیت خاص تاریخ ملت ایران که من اسمش را ملی‌سازی شیعی می‌گذارم، بسیار مهم است. در چند کشور منطقه مثل ایران، بحرین، عراق آذربایجان و لبنان شیعیان در اکثریت هستند اما فقط در ایران است که بر اساس این پدیده، ملت‌سازی رقم‌خورده است. به‌نظرم جا دارد که به موضوع ملت‌سازی شیعی در اندیشه مقام معظم رهبری بیشتر بپردازیم.
نجفی عنوان کرد: ما یک «هویت انقلابی» داریم و یک «انقلاب هویتی». در اول انقلاب «هویت انقلابی» پررنگ‌تر بود. اما در ادامه «انقلاب هویتی» جایگاه خودش را پیدا کرد. ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی و حق‌پرستی به عنوان سه جنبه این «انقلاب هویتی» در دهه پنجم انقلاب نمود بیشتری دارد و می‌تواند خودش را آشکار کند.
در بخش پایانی این مراسم با حضور نویسنده کتاب و جمعی از مهمانان نشست از کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» به قلم عباسعلی رهبر رونمایی به عمل آمد.
نظرات