استفاده از ابزار غیرارزشی برای جا انداختن ارزش، جایز نیست

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح_اندیشه، آیت‌الله سید احمد خاتمی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس مسائل مستحدثه موضوع «فقه رسانه» را مورد کنکاش قرار داد که در ادامه متن آن را ملاحظه می‌کنید؛

و منها الرادیو و التلفزیون و نحوهما(۱) مسائل مربوط به رادیو و تلویزیون. مسائلی که درباره رادیو و تلویزیون امام راحل مطرح می‌کنند، قابل توجه هست. مثلا اگر از رادیو یا تلویزیون آیه سجده دار شنیده شود آیا سجده واجب خواهد بود؟ یا اگر گوینده بگوید سلامٌ علیکم، آیا جواب آن واجب است؟

البته برخی مسائل را که امام راحل مطرح کرده‌اند مربوط به قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی بود، مانند جواز خرید و فروش رادیو و تلویزیون. چون رادیو و تلویزیون قبل از انقلاب در دست طاغوت بوده، لذا امام راحل مسئله جواز خرید و فروش آن را مطرح کرده است. چون در زمان طاغوت فحشا را پخش و ترویج می‌کردند، از این جهت امام راحل و دیگر مراجع اجازه خرید و فروش نمی‌دادند.

این مساله را می‌توان با ابزار رسانهء جدید تطبیق کرد و حکم آن را جاری کرد. مثلا پدر برای فرزند خود تلفن همراه بخرد، اما او از آن استفاده‌های حرام و دیدن فیلم‌های مبتذل بکند و پدر نیز توان کنترل فرزند خود در استفاده از این ابزار را نداشته باشد. به همان ملاکی که امام راحل در خرید رادیو و تلویزیون فرموده‌اند، خرید آن نیز حرام خواهد بود. در نتیجه مساله اول روشن است و نیازی به تحلیل گسترده ندارد.

مسأله ۱: لهذه الآلات الحدیثه منافع محلله عقلائیه و منافع محرمه غیر مشروعه، و لکل حکمه، فجاز الانتفاع المحلل من الأخبار و المواعظ و نحوهما من الرادیو، و إراءه الصور المحلله لتعلیم صنعه محلله أو عرض متاع محلل أو إراءه عجائب الخلقه بحرا و برا، و لا یجوز الانتفاع المحرم کسماع الغناء و إذاعته و إذاعه ما هو مخالف للشریعه المطهره، کالأحکام الصادره من المصادر غیر الصالحه المخالفه لأحکام الإسلام، و إراءه ما هو مخالف للشرع و مفسد لعقائد الجامعه و أخلاقها.(۲)

عبارت «لهذه الآلات» عنوان عامی است که شامل ابزار جدید رسانه ای می‌شود. آیا می‌توان برای جا انداختن ارزش‌ها از ابزار غیرارزشی استفاده کرد؟ جایز نیست. چون موجب رسمیت بخشیدن غیر ارزش و منزوی شدن ارزش‌ها می‌شود.

مسأله ۲: لما کان أکثر استعمال تلک الآلات فی أمور غیر مشروعه بحیث یعد غیر ذلک نادرا فی بلادنا لا أجیز بیعها‌ إلا ممن یطمئن بعدم استعمالها إلا فی المحلل و یجتنب عن محرماتها و لا یجعلها فی اختیار من یستعملها فی المحرمات، و لا شراءها إلا لمن لم یستعملها إلا فی المحلل، و یمنع غیره عن استعمالها فی غیر المشروع.(۳)

امام راحل می‌فرماید: اجازه خرید و فروش رادیو و تلویزیون را نمی‌دهم. روشن است این فتوا قبل از انقلاب صادر شده و زمانی که مشغول تالیف تحریر الوسیله بودند. در حقیقت تحریر الوسیله تعلیقه‌های امام راحل بر وسلیه النجاه سید ابو الحسن اصفهانی است که به صورت تحریر الوسیله در آمده است.

گرچه مساله خرید و فروش تلویزیون دیگر محل ابتلا نیست و جواز آن روشن است، لکن ملاکی که امام راحل در عدم جواز خرید می‌فرماید شامل دیگر ابزارهای رسانه‌ای مانند تلفن همراه می‌شود. به عبارت دیگر اگر فرزند به سن فهم رسیده باشد، درخواست تهیه تلفن همراه از پدر خود را داشته باشد. این وسیله ارتباطی دارای منافع زیاد و ضررهایی است. در این صورت، فرزند بخاطر عدم اهلیت، اگر در استفاده از تلفن همراه به گناه بیافتد ملاک حرمت خرید را خواهد داشت.

امام راحل می‌فرماید: ابزار رسانه‌ای مانند رادیو و تلویزیون که اکثر استفاده آن حرام و گناه است؛ اجازه خرید و فروش آن را نمی‌دهم و نیز نباید در اختیار کسی مانند فرزند غیر اهل، قرار گیرد تا در حرام استفاده کند. باید به کسی که در حلال مصرف می‌کند، بفروشد. به عبارت دیگر در صورت فروش باید شرط کند در اختیار ناهل قرار ندهد.

مراد از عبارت «انی لااجیزُ» حکم ولایی است یا فتوا است؟ شارحین حکم ولایی را فهمیده‌اند. مگر این‌که گفته شود امام راحل حکم ولایی و فتوای شرعی را با هم اراده کرده است. به عبارت دیگر مراد، لا اُجیز و لا یجوز است و مانعه الجمع نیست. لکن صدر و ذیل مساله مانعه الجمع حکم و فتوا است.

در صدر می‌فرماید: ابزار رادیو و تلویزیون چون اکثر استعمالات آن حرام است، بنابراین خرید و فروش آن حتی برای کسی که استعمال حلال می‌کند، جایز نیست خرید و فروش کند. یعنی منافع قلیل حلال آن مجوز خرید و فروش نمی‌شود. این قرینه است که امام راحل نظر به حکم ولایی دارد.

مقصود امام راحل با آنکه حکومت تشکیل نشده بود، با این حکم در این صدد بود که تریبون طاغوت در دست مومنین و مورد استعمال آن‌ها قرار نگیرد. مانند این موضوع که ابزاری در دست طاغوت است نماز جمعه.

به نقل از آیت‌الله نوری همدانی همراه استاد مرحوم محقق داماد درس خارج آیت‌الله العظمی بروجردی حاضر می‌شدیم. بعد از درس خارج صلاه الجمعه آیت‌الله محقق داماد فرمود در زمان طاغوت نماز جمعه را حرام می‌دانم، چون نماز جمعه تریبون و رسانه است و نباید در اختیار حکام جور باشد. معنای آن باید در اختیار عدل باشد، لذا امام راحل با حکم ولایی می‌فرماید اجازه نمی‌دهم که این رسانه مورد استعمال مومنین بشود.

حکم پاسخ سلام که از رسانه بخش می‌شود

مسأله ۳: لا یجب جواب سلام من یسلم بواسطه الإذاعه، و یجب جواب من سلم تلفوناً.(۴)

امام راحل می‌فرماید: جواب سلام کسی که از تلویزیون سلام کند واجب نیست، اما اگر با تلفن سلام کند جواب سلام واجب است.

سلام کردن، چهار صورت دارد.

صورت اول: مسلّم علیه حاضر و بتواند جواب بدهد. مانند سلام‌های متعارف، در این صورت جواب سلام واجب است.

صورت دوم: مسلّم علیه غایب باشد و جواب را نمی‌شنود.

صورت سوم: مسلّم علیه حاضر است ولی ناشنوا است. آیا بر این شخص ناشنوا جواب سلام واجب است؟

صورت چهارم: مسلّم علیه غایب است اما جواب را می‌شنود.

حکم صورت اول، مبتلا به است. جواب این چنین سلامی حتی در نماز واجب است. دلیل آن قرآن کریم است. «وَ إِذَا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّهٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَسِیباً.»(۵)

مراد از پاسخ به احسن این است، اگر مثلا در سلام کردن بگوید، سلام علیکم در پاسخ علیکم السلام و رحمه الله بگوید. در پاسخ سلام علیکم و رحمه الله بگوید علیکم السلام و رحمه الله و برکاته و در پاسخ آن بگوید و رحمه الله و برکاته. معنی «ان الله علی کل شیء حسبیا» این است که پاسخ سلام حق الناس است. باید بلافاصله پاسخ دهد. حکم پاسخ سلام واجب فوری است.

انتهای پیام/

پی نوشت؛

۱ – تحریر الوسیله – ط نشر آثار، الخمینی، السید روح الله، ج۲، ص۶۷۱.

۲ – تحریر الوسیله – ط نشر آثار، الخمینی، السید روح الله، ج۲، ص۶۷۱.

۳ – تحریر الوسیله – ط نشر آثار، الخمینی، السید روح الله، ج۲، ص۶۷۱.

۴ – تحریر الوسیله – ط نشر آثار، الخمینی، السید روح الله، ج۲، ص۶۷۱.

۵ – نساء/سوره۴، آیه۸۶.

https://ihkn.ir/?p=17220