جایزه کتاب سال، تعیین کننده خط و مشی سیاست‌های فرهنگی کشور است / علت شکاف بین معیارهای علمی و فرهنگ عمومی چیست؟

وی ادامه داد: البته این موضوع که فضای بازار کتاب، چه مقدار با معیارهای بررسی کتاب‌های شایسته‌تقدیر و برگزیده جایزه کتاب سال، همخوانی دارد؟ جای یک پژوهش بسیار خوبی است؛ به‌عبارت دیگر وقتی جامعه علمی، یک کتاب را برگزیده می‌بیند، آیا با فرهنگ عمومی هم همخوانی دارد یا خیر؟ مقایسه از این زاویه بسیار خوب است و امکان دارد نتایج درخشانی نیز داشته باشد و نشان بدهد مخاطبان، با حوزه نخبگانی، عملکرد هماهنگی دارند یا اگر این ناهماهنگی وجود دارد، به‌عنوان یک آسیب‌شناسی باید برای آن تدبیر شود؛ بررسی شود، چگونه کتاب‌های برگزیده و انتخاب جامعه علمی، مهجور نیستند و از آن‌ها استقبال می‌شود.

دبیر علمی چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، گفت: قاعدتاً در جایزه کتاب سال، کتاب‌هایی که استانداردها و معیارهای جامعه علمی را دارند، شناسایی و معرفی می‌شوند؛ بنابراین مناسب است با معیارهای فرهنگ عمومی، همگامی و همراهی داشته باشد. اگر بین معیارهای علمی و معیارهای فرهنگ عمومی فاصله‌ای وجود دارد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید تدبیر کند که چرا این فاصله وجود دارد؟ و برای حل این مسئله اقداماتی را داشته باشد؛ بنابراین یک پژوهش مورد نیازی است که باید انجام شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا، درباره کیفیت برگزاری چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال گفت: جایزه کتاب سال، عهده‌دار ایجاد نگاه کیفی به کتاب‌ها است؛ بنابراین همه حوزه‌ها یکسان نبوده است. دبیرخانه به‌دنبال این نبود که به لحاظ کمّی، حتماً حوزه‌ها، تعدادی کتاب برگزیده داشته باشد.

وی با بیان اینکه نزدیک به ۵۰۰ نفر از نخبگانی که در جامعه علمی، معیار هستند، در داوری جایزه کتاب سال، مشارکت کردند، افزود: در برخی گروه‌ها فقط شایسته‌تقدیر و برخی دیگر برگزیده داریم؛ بنابراین ملاک داوران، که ممحض حوزه‌های خودشان هستند، معیارهای علمی بوده است اما قاعدتاً حوزه عمومی فرهنگ، باید در آینده معیارها را با مسائل دیگر ازجمله اقتصاد، مخاطب و اینکه کتاب‌هایی که استانداردها و معیارهای علمی را دارند، جایگاه و شأن مناسب خودشان را داشته باشند و اگر در برخی از حوزه‌ها تولید، اندک بوده، برای تقویت آن حوزه معرفتی و علمی تدبیر شود.

به‌گفته دبیر علمی چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال، مطالعه درباره خروجی کتاب سال، فرصتی برای مطالعات سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های علمی است؛ به‌عبارت دیگر نهادهای علمی باید بررسی کنند که در کدام حوزه آثار برگزیده وجود داشته یا نداشته است که برنامه‌ریزی‌های بعدی را می‌طلبد.

وی ادامه داد: حوزه فرهنگ عمومی نیز باید برهمین اساس فعالیت‌های خودش را ساماندهی کند. یقیناً جایزه کتاب سال، در تعیین خط و مشی، تعیین‌کننده است، به‌عبارت دیگر وضعیت موجود کتاب را به‌خوبی نمایندگی می‌کند؛ علاوه‌براین وضعیت معیار را نشان می‌دهد. در نتیجه فقط یک گزارش درباره راه‌یافتگان به مراحل پایانی نداریم بلکه گزارشی درباره اینکه کدام کتاب‌ها در حوزه معیار قرار دارند یعنی در کدام حوزه‌ها کم و در کدام حوزه‌ها، کتابی وجود ندارد؛ سنجشی بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب.

حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا، درباره جزئیات برگزاری چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، بیان کرد: در این دوره از جایزه کتاب سال، در مجموع، ۱۷ هزار و ۵۶۷ اثر در مرحله نخست، ارزیابی و داوری شد و هر گروه علمی با حضور حداقل ۳ داور، به ۲۰۲ عنوان کتاب برای بررسی در مرحله دوم، رای دادند.

وی در تشریح داوری چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال، افزود: در مجموع در دو مرحله داوری، ۴۶۵ داور (بدون تکرار) با دبیرخانه جایزۀ کتاب سال همکاری علمی داشتند. در مرحله نخست درمجموع در ۶۵ گروه علمی، ۱۹۵ داور (با تکرار) کار بررسی، ارزیابی و انتخاب آثار را به عهده داشتند. با توجه به مطالعه و بررسی‌ای که هریک از داوران در طول سال درباره آثار دارند، اگر برای هر داور در طول داوری، ۸۰ ساعت درنظر بگیریم درمجموع ۱۵ هزار و ۶۰۰ نفر ساعت کار داوری در مرحله نخست انجام شده است.

حجت‌الاسلام و المسلمین پارسانیا، ادامه داد: در مرحله دوم داوری ۲۰۲ اثر را دست‌کم ۶۰۶ داور (با تکرار) به عهده داشته‌اند که اگر هر کتاب را هر داور، طی ۱۰ و هر روز ۸ ساعت بررسی کرده باشند، هر کتاب حدود ۸۰ ساعت برای داوری وقت برده است؛ بنابراین مجموع زمان کل داوری‌های مرحله دوم جایزه کتاب سال در چهل‌ودومین دوره حداقل ۴۸ هزار و ۴۸۰ نفر ساعت کارشناسی و داوری برآورد می‌شود که دو مرحله نخست و دوم در مجموع ۶۴ هزار و ۸۰ ساعت کارشناسی و داوری کتاب زمان برده است.

وی درباره آمار و اطلاعات چهل‌ودومین جایزه کتاب سال گفت: از ۱۷ هزار و ۵۶۷ اثر انتخاب‌شده برای داوری، بیشترین آثار با ۴ هزار و ۵۴۳ عنوان، یعنی ۲۶ درصد به موضوع ادبیات اختصاص دارد. پس از ادبیات به‌ترتیب موضوع‌های علوم کاربردی با ۳ هزار و ۳۵۹، دین با ۲ هزار و ۷۵ عنوان، تاریخ و جغرافیا با هزار و ۹۰۸ عنوان، علوم اجتماعی با هزار و ۹۰۱ عنوان، فلسفه و روان‌شناسی با هزار و ۶۸۶ عنوان، هنر با هزار و ۳۴۰ عنوان، علوم خالص با ۵۴۷ عنوان، زبان با ۱۲۱ عنوان و کلیات با ۸۷ عنوان قرار دارند. در این آمار، تعداد آثار داوری‌شدۀ جایزه جلال آل‌احمد و جشنواره شعر فجر نیز لحاظ شده است.

دبیرعلمی چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال درباره روند اجرایی چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال بیان کرد: روند اجرایی دبیرخانه جایزه کتاب سال در چهل‌ودومین دوره با بررسی کتاب‌های چاپ نخست سال ۱۴۰۲ کار خود را از ابتدای سال ۱۴۰۳ با انتشار فراخوان آغاز کرد. مهلت ناشران و پدیدآورندگان برای ارسال آثار، تا پایان شهریور سال ۱۴۰۳ بود.

به‌گفته وی، دبیرخانه فراخوان جایزه را به‌نحو مقتضی و به شیوه‌های مختلف برای ناشران و نویسندگان، مترجمان، و اصحاب قلم اطلاع‌رسانی کرد و یک نوبت نیز فراخوان تا ۱۵ مهرماه تمدید شد. دریافت کتاب همچون سال‌های گذشته، امسال نیز از طریق ثبت‌نام الکترونیکی در تارنمای جایزه کتاب سال (ketabsal.ketab.ir) انجام شد. در این دوره جلسه هیئت علمی با حضور اکثریت اعضا، هشتم بهمن ۱۴۰۳ برگزار شد و آثار راه‌یافته به مرحله نهایی، ارزیابی و بررسی شدند.

دبیرعلمی چهل‌ودومین دوره جایزه کتاب سال ادامه داد: سال ۱۴۰۲ درمجموع ۶۰ هزار و ۷۹۱ عنوان کتاب چاپ نخست، بدون احتساب کتاب‌های کمک‌درسی در کشور منتشر شد. براساس آمار، بیشترین کتاب چاپ‌شده با ۱۱ هزار و ۳۷۲ عنوان به ادبیات و کمترین کتاب چاپ‌شده نیز با هزار و ۱۰۲ عنوان، به کلیات اختصاص دارد.

آثار در موضوع‌ها و گروه‌های زیر داوری و ارزیابی شدند:

کلیات: دانشنامه‌ها و فرهنگنامه‌ها، روش تحقیق، علوم کتابداری، کتاب‌شناسی، نسخ خطی و اسناد؛

فلسفه و روان‌شناسی: فلسفۀ اسلامی، فلسفۀ غرب، منطق، روان‌شناسی؛

دین: کلیات اسلام، علوم قرآنی، حدیث، سیرۀ معصومین (علیهم‌السلام) و صحابه، فقه و اصول، کلام، اخلاق، عرفان و تصوف، ادیان دیگر؛

علوم اجتماعی: جامعه‌شناسی، ارتباطات و رسانه، فرهنگ عامه، حقوق، علوم سیاسی، علوم نظامی، اقتصاد، بازرگانی، مدیریت، حسابداری، آموزش و پرورش؛

زبان: زبان فارسی، زبان‌های باستانی، گویش‌های محلی، زبان عربی، زبان زبان‌های دیگر، زبان‌شناسی؛

علوم خالص: کلیات و تاریخ علم، ریاضی، آمار، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی، هیئت و نجوم؛

علوم کاربردی: علوم پزشکی، دامپزشکی، مهندسی برق، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مهندسی عمران، مهندسی کامپیوتر، مهندسی مکانیک، مهندسی مواد و معدن، مهندسی کشاورزی و علوم دامپروری؛

هنر: کلیات هنر، معماری و شهرسازی، هنرهای تجسمی، عکاسی، هنرهای نمایشی، نمایشنامه، موسیقی، تربیت بدنی؛

ادبیات: متون کهن ادبی، نقد ادبی (ترجمه)، ادبیات عربی، ادبیات زبان‌های دیگر؛

تاریخ و جغرافیا: تاریخ، جغرافیا، محیط زیست.

آثار مورد ارزیابی در این جایزه شامل تمام کتاب‌هایی است که طی یک‌سال شمسی گذشته با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نخستین‌بار منتشر شده باشند. این آثار در سه گروه تألیف، ترجمه و احیای متون (تصحیح) تقسیم می‌شود و ملاک سال انتشار، شناسنامه کتاب است.

کتاب‌های داستان بزرگسال، تاریخ و نقد و پژوهش ادبی (تألیف)، مستندنگاری و شعر بزرگسال به‌دلیل همپوشانی با داوری در جایزه ادبی جلال آل‌احمد و جشنواره شعر فجر در جایزه کتاب سال بررسی نمی‌شود اما آثار منتخب این جایزه‌ها با نظر هیئت علمی جزو آثار منتخب جایزه کتاب سال قرار می‌گیرند و در این جایزه فقط تندیس و لوح تقدیر دریافت خواهند کرد.

معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول و متولی جایزه کتاب سال و موسسه خانۀ کتاب و ادبیات ایران مجری آن است و هیئت‌علمی، دبیر علمی و دبیرخانه اجرایی از ارکان این جایزه است.