علوم تربیتی و روانشناسی می‌تواند ناظر به آموزش و پرورش بسیار کاربردی باشد. در میان تمامی علوم انسانی و مسایل ناشی از آن، مسئله آموزش پرورش و تعلیم و تربیت جزو مسائل اولیه کشور و یک نیاز اساسی است که در سخنان همه صاحب نظران سیاسی و علمی مد نظر قرار گرفته است و از دیدگاه آنان در مسئله آموزش و پرورش چه از جهت اهمیت آن در آینده و چه از نظر مشکلات موجود در آن، علوم تربیتی و روانشناسی جزو اولین دانش‌های اثرگذار است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از خبرگزاری حوزه؛ سومین پیش‌نشست علمی همایش کتاب سال حوزه با عنوان «وضعیت شناسی کتب حوزه در رشته‌های علوم تربیتی و روانشناسی» با حضور حجج اسلام والمسلمین محمدجواد زارعان، محمد کاویانی، ابوالفضل ساجدی و حسن بوسلیکی در سالن جلسات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد زارعان رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت و مدیر علمی این نشست، در ابتدای سخنان خود با تبریک عید سعید مبعث گفت: بعثت پیامبران الهی بویژه بعثت رسول گرامی اسلام (ص) شگفت انگیزترین پدیده عالم وجود است.
رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت با بیان اینکه جریانات عالم مادی و طبیعی ضمن پیچیدگی‌هایشان، سنن ویژه خود را دارند و با نعمت اندیشه‌ای که خداوند به بشر اعطا کرده است، فهم و تعامل با این جریان مادی در حال انجام است، افزود: برداشت‌های بشر از عالم ملکوت نیز بر اساس اندیشه‌های بشری و راهنمایی‌های فکری خود انسان تا حدودی انجام می‌شود.
وی افزود: گره زدن بین عالم ملکوت و فراطبیعی با عالم طبیعی از نکات پیچیده‌ای است که در یک مقایسه می‌توان گفت چیزی شبیه دمیده شدن روح الهی در بدن مادی انسان است. جسم مادی انسان زمانی معنا پیدا می‌کند که منور به روح الهی شود. در این مقایسه بعثت را باید دمیده شدن روح الهی در جهان مادی دانست.
بیدار شدن انسان‌ها در برابر استکبار جهانی
حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با اشاره به بیانات اخیر رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان نظام، افزود: بیدار شدن انسان‌ها در برابر استکبار جهانی و مقاومت در برابر ظلم و بی‌عدالتی‌ها، رشحه‌ای از رشحات بعثت است.
آثار گروه علوم تربیتی و روانشناسی همایش کتاب سال حوزه به روایت آمار
وی در ادامه با اشاره به اینکه به ابتکار مسئولان برگزاری بیست و ششمین همایش کتاب سال حوزه، پیش‌نشست‌های گروه‌های چهارگانه تخصصی در حال برگزاری است، به ارائه آماری از آثار دریافتی در گروه علوم تربیتی و روانشناسی پرداخت و گفت: در شاخه دانشی علوم تربیتی ۴۵ اثر شامل کتاب، پایان‌نامه و مقاله دریافت شده و ۸ اثر از این آثار به مرحله تفصیلی راه پیدا کرده‌اند.
حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان افزود: در شاخه دانشی روانشناسی هم ۶۲ اثر به دبیرخانه همایش رسیده که مجموعا ۹ اثر شامل ۵ کتاب، یک پایان‌نامه و ۳ مقاله به مرحله بررسی تفصیلی رسیده‌اند. این آثار که از سوی ۸ آقا و ۱ خانم نوشته شده‌اند در زمینه‌های سلامت معنوی و خانواده است.
رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت با نام بردن از شاخص‌هایی همچون نگاه علمی، نگاه محتوایی، نگاه شکلی، اثرگذاری بر جامعه، ناظر بودن به مسایل روز، حل مسئله و خلاقیت و نوآوری، به عنوان مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی آثار همایش عنوان کرد: در فرآیند بررسی آثار بر میزان رعایت این شاخص‌ها و لزوم دقت‌های ریز تاکید صورت گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: همایش کتاب سال حوزه، هم زمینه تقدیر و تشکر از زحمات بزرگان قلم به دستی می‌شود که در طول سالیان گذشته تلاش‌هایی کرده‌اند و نتیجه کار آنان به ثمر نشسته است و هم زمینه‌ای برای تشویق محققان و نویسندگان جوان‌تر می‌شود تا بتوانند از جریان علوم تربیتی و دانش روانشناسی و کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده، ارزیابی دقیقی داشته باشند.
حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان، برگزاری همایش کتاب سال حوزه در قیاس با آنچه در دانشگاه اتفاق می‌افتد را فی‌نفسه ارزشمند دانست و افزود: علاوه بر این، حوزه یک ماموریت فراحوزوی، ملی و چه بسا بین‌الملی نیز دارد، بر این اساس لازم است تا آنچه که در چارچوب این ماموریت‌های حوزوی قرار می‌گیرد را هم مورد توجه قرار بدهد.
وی در تکمیل مطلب فوق افزود: ممکن است کتاب‌هایی در مسیری خارج از حوزه علمیه نوشته شود اما این کتاب‌ها در ردیف دانش‌ها و ماموریت‌های حوزوی باشد؛ در این صورت حوزه علمیه باید نسبت خود را با آنها مشخص کند و اگر آثار ارزشمندی باشند، مورد تقدیر قرار بدهد. در این راستا می‌توان همایش کتاب سال را در دو بخش کتاب سال حوزه ناظر به درون حوزه و کتاب‌هایی که یاران حوزوی در بیرون از حوزه نوشته‌اند برگزار کرد.
به گفته حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان، نگاه حوزه علمیه به آثار تدوین‌شده در بیرون از حوزه می‌تواند دیواری که ناخودآگاه بین حوزه و دیگران کشیده شده است را از بین ببرد و همچنین می‌تواند مصداق علمی وحدت حوزه و دانشگاه باشد و زمینه همدلی و صمیمیت بیشتر این دو نهاد را از جهت علمی و عاطفی فراهم کند.
به برکت انقلاب حرکت علمی بانوان شتاب و وسعت بسیار زیادی گرفته است
وی با بیان اینکه بعد از انقلاب اسلامی و بویژه در دهه‌های اخیر جریان حرکت تحصیلی بانوان شتاب و وسعت بسیار زیادی گرفته، به نسبت پایین آمار آثار بانوان در همایش کتاب سال حوزه اشاره کرد و گفت: جمع بزرگ چند ده هزار نفری از خواهران در فضاهای حوزوی در قم و شهرستان‌ها مشغول تحصیل و پژوهش هستند. شاید در مرحله اول باید از خود مسئولین بخش خواهران پرسیده شود که علت این آمار پایین چیست اما به صورت کلی توجه دادن بانوان به جریان کتاب سال حوزه و ترغیب آنان به ورود جدی‌تر به این همایش لازم و ضروری است.
رئیس موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت با اشاره به جهت‌گیری‌های تحقیق و پژوهش در عرصه مطالعات علوم انسانی از جمله علوم تربیتی و روانشناسی گفت: باید درصد توجه به جهت‌گیری‌های حل مسئله و توجه نمودن به مشکلات روز جامعه و نیازهای نظام و گره‌هایی که بخصوص در میدان‌های کاربردی مهم مثل آموزش و پرورش وجود دارد، افزایش یابد.
وی با بیان اینکه علوم تربیتی و روانشناسی می‌تواند ناظر به آموزش و پرورش بسیار کاربردی باشد، افزود: در میان تمامی علوم انسانی و مسایل ناشی از آن، مسئله آموزش پرورش و تعلیم و تربیت جزو مسائل اولیه کشور و یک نیاز اساسی است که در سخنان همه صاحب نظران سیاسی و علمی مد نظر قرار گرفته است و از دیدگاه آنان در مسئله آموزش و پرورش چه از جهت اهمیت آن در آینده و چه از نظر مشکلات موجود در آن، علوم تربیتی و روانشناسی جزو اولین دانش‌های اثرگذار است.
حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با تاکید بر اینکه حوزه علمیه اهتمام بیشتری نسبت به مسئله آموزش و پرورش داشته باشد، گفت: اظهار نظرهای مختلف نشان می‌دهد که هجمه‌های فکری خواسته یا ناخواسته‌ای وجود دارد و اگر ما سهم معتنابهی از تلاش خود را به امر آموزش و پرورش اختصاص ندهیم، این میدان را از دست می‌دهیم.
یک مشکل اساس در سیستم آموزش و پرورش
وی خاطرنشان کرد: برخی از افراد که اتفاقاً در سیستم آموزش و پرورش کشور سابقه مسئولیت نیز داشته‌اند در اظهار نظرهای خود، یکی از انتقادات به نظام آموزشی ایران را سیاست‌زدگی، اصرار بر بومی‌سازی و غرب‌ستیزی عنوان می‌کنند و می‌گویند تا زمانی که این مشکلات حل نشود کار آموزش و پرورش و نظام تربیتی کشور به سامان نمی‌رسد.
حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان افزود: وقتی چنین افرادی وجود دارند که سیاست بومی‌سازی و اصرار بر غرب‌زدگی را جزو اشکالات نظام آموزش و پرورش عنوان می‌کنند، می‌طلبد که کسانی که اندک دلسوزی به مبانی انقلاب و تربیت صحیح نسل‌های آینده دارند بیشتر به میدان بیایند.
معرفی کتاب «مروری بر واژه‌های روانشناختی قرآن»
در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کاویانی مؤلف کتاب «مروری بر واژه‌های روانشناختی قرآن» با بیان توضیحاتی پیرامون ساختار این کتاب گفت: این کتاب تلاشی بر جایگاه بخشی به قرآن در مباحث روانشناختی و به نوعی یک کتاب منبع برای تحقیقات آینده قلمداد می‌شود.
وی افزود: کتاب «مروری بر واژه‌های روانشناختی قرآن» به این پرسش پاسخ می‌دهد که مفاهیم قرآنی تا کدام منزل برداشت‌های رایج روانشناسی معاصر را تایید می‌کنند و در چه قسمت‌هایی نیز می‌توان از قرآن مفاهیم تاسیسی دریافت کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین کاویانی با اشاره به اینکه برای هر واژه روانشناختی قرآن در این کتاب پنج مورد سوال پژوهشی عنوان شده است، افزود: کتاب در مجموع ۱۰۰ سوال پژوهشی دارد که سطوح مختلف پژوهشی از رساله دکتری تا پایان‌نامه ارشد و مقالات را پوشش می‌دهد.
سلامت معنوی امروزه در عرصه علوم پزشکی دنیا مطرح است
در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل ساجدی مولف کتاب «سلامت معنوی کودکان، از تولد تا دوازده سالگی با نگرش اسلامی» در سخنانی گفت: با توجه به اینکه سلامت معنوی امروزه در عرصه علوم پزشکی دنیا مطرح شده و دانشگاه‌های مختلف جهان وارد این عرصه شده‌اند. فرهنگستان علوم پژشکی ایران نیز به این موضوع پرداخت و از حوزه علمیه تقاضای همکاری کرد، لذا موسسه پژوهشی امام خمینی (ره) و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به این عرصه ورود کردند.
وی با بیان اینکه این کتاب با همکاری جمعی از محققین تالیف شده است، افزود: فرهنگستان علوم پزشکی از ما تقاضا کرد که این کتاب را در چند سطح بنویسیم. یکی سطح آن این کتاب جامع است که به مرحله ارزیابی تفصیلی همایش کتاب سال حوزه رسیده است. دو کتاب با عناوین نکات کاربردی و شکوفه‌های آسمانی نیز منتشر شده که هر دو خلاصه‌ای از کتاب جامع هستند.
کلیپ‌های «ماجراهای آقا میلاد»
حجت‌الاسلام والمسلمین ساجدی با اشاره به تقاضای فرهنگستان علوم پزشکی مبنی بر لزوم تدوین این کتاب به زبان داستان برای کودکان افزود: همچنین داستان‌های این کتاب در سطح فضای مجازی به صورت کلیپ‌هایی تحت عنوان «ماجراهای آقا میلاد» تاکنون در ۱۴ قسمت منتشر شده است.
وی با بیان اینکه مطالعه تاریخچه سلامت در غرب نشان می‌دهد که آنان از طریق آزمون و خطا و به تدریج به اهمیت سلامت معنوی رسیده‌اند، تشریح کرد: واژه «health» در غرب تا قرن ۱۹ به نبود بیماری و نقص عضو تعبیر می‌شد، به تدریج سلامت روانی و سلامت اجتماعی افزوده شد. بعدها در دهه هفتاد قرن بیستم با توجه به اینکه توجه به سلامت روانی و اجتماعی هم نتوانست پاسخگوی مشکلات جوامع غرب باشد و احساس کردند همچنان بحران‌هایی در جامعه وجود دارد که باید برای درمان آن راهکار دیگری بجویند، بحث معنویت را مطرح کردند و حتی گفتند اگر بخواهیم به جامعه‌ای سالم برسیم که بخواهد رفاه دنیوی و آمال و آرزوهای مادی خود را کسب کند، نیازمند این است که به سلامت معنوی هم توجه شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین ساجدی افزود: به همین جهت در سی و هفتمین اجلاس سالیانه بهداشت جهانی اعلام کردند معنویت بخش جدایی‌ناپذیر سلامت است و بر این اساس معنویت را نیز به تعریف خود از سلامت افزودند.
مولف کتاب «سلامت معنوی کودکان، از تولد تا دوازده سالگی با نگرش اسلامی» افزود: متناظر با تحولات رخ‌داده در مفهوم سلامت در غرب، تحولاتی در تعریف مفهوم هوش نیز اتفاق افتاد. آنان ابتدا از آی‌کیو سخن می‌گفتند، بعدا ای‌کیو اضافه شد و اخیرا اس‌کیو و هوش معنوی را اضافه کردند و حتی کار به آنجا رسید که گفتند اصولا ممیزه انسان با حیوان در هوش معنوی اوست.
وی با بیان اینکه ضرورت بحث سلامت معنوی باعث شد تا نظام پزشکی کشور نیز به این امر اهتمام ویژه کند و هر سال همایش سلامت معنوی را برگزار نماید گفت: البته عرصه سلامت معنوی جامعه اصالتا کار حوزه علمیه است و و فرهنگستان علوم پزشکی نیز این نکته را مد نظر دارد و تاکید دارد که عهده‌دار اصلی کار باید حوزه علمیه باشد. از سوی دیگر ارتباط حوزه با جامعه پزشکان باعث می‌شود که نیازسنجی‌های حوزه در این عرصه به‌روز باشد.
معرفی کتاب «رشد اخلاقی کودک در تعامل خانواده و رسانه‌های تصویری»
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن بوسلیکی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مولف کتاب «رشد اخلاقی کودک در تعامل خانواده و رسانه‌های تصویری» نیز در سخنانی گفت: از دیرباز جوامع بشری دغدغه تربیت نسلی شایسته داشته‌اند تا اعضای آینده جامعه افرادی برازنده بوده و بتوانند به نحوی مناسب به اهداف فردی و اجتماعی دست یابند. در این میان دغدغه همیشگی خانواده‌های مذهبی استناد برنامه‌های تربیتی به دین است و از این رو دائماً در پی یافتن تأییدهای دینی برای شیوه‌های فرزندپروری هستند که راهکار آن شناخت درست و متقن از منابع دینی است.
وی با اشاره به اینکه در این کتاب، عوامل و سازوکارهای تأثیر خانواده و رسانه (تلویزیون) در رشد اخلاقی فرزند شناسایی شده است، افزود: شناسایی این عوامل بخشی مهم از مبانی تربیت اخلاقی را برای والدین در رتبه اول و اصحاب رسانه در رتبه دوم فراهم می‌کند تا برنامه‌های تربیتی را بر اساس این توصیف‌ها بنا نهند.
بوسلیکی افزود: به همین منظور کتاب حاضر در گام مقدماتی به سراغ یافته‌های تحقیقات در زمینه رشد اخلاقی رفته که رهاورد آن شناسایی یافته‌های تحقیقات در این زمینه است تا پس از عرضه به منابع دینی اگر از نصاب سازگاری با محتوای دین برخوردار باشد بتوان از آن یافته در امر تربیت مدد گرفت.
به گفته مولف، این کتاب در پنج فصل سامان یافته است. فصل اول شناسه پژوهش، فصل دوم مبانی نظری و ادبیات پژوهش، فصل سوم تأثیر خانواده در رشد اخلاقی کودک و نوجوان، فصل چهارم تأثیر رسانه در رشد اخلاقی کودک و نوجوان و در انتها، فصل پنجم شامل ارائه مدل تعاملی خانواده و رسانه در رشد اخلاقی کودک و نوجوان است.
«خانواده، رسانه و مدرسه» سه ضلع زیست بوم اخلاقی و تربیتی کودک و نوجوان
وی افزود: ما در گام اول سعی کردیم رد پای مفاهیم غربی را در منابع دینی پیدا کنیم. در گام دوم در متون دینی خودمان با مفاهیم جدیدی مثل عبرت‌آموزی و یا بحث ابتلا و به سختی انداختن مواجه شدیم که در مطالعات روانشناختی غرب دیده نشده است. بر این اساس، فصل دوم کتاب صرفاً رد پای مفاهیم غربی نیست، بلکه یافته‌هایی از منابع دینی خود داشته‌ایم.
حجت‌الاسلام بوسلیکی، منابع دینی را شامل کتاب و سنت دانست و گفت: متاسفانه ما با یک فقر عجیب در گزارش سیره عملی و رفتاری ائمه معصومین (ع) در عرصه تربیت فرزند مواجهیم.
وی، خانواده، رسانه و مدرسه را سه ضلع زیست بوم اخلاقی و تربیتی کودک و نوجوان دانست و گفت: در رویکرد دیالکتیک هیچ کودکی صرفا پذیرای عوامل بیرونی نیست، عوامل بیرونی در سازه‌های ذهنی کودک پردازش می‌شوند و با عناصر دیگر پیوند برقرار می‌کنند تا به یک گزاره و گرایش منجر می‌شوند.
حجت‌الاسلام بوسلیکی افزود: ما از طریق همین ایده تعاملی تلاش کردیم رگه‌های تعامل خانواده و رسانه را شناسایی کنیم. یعنی خانواده به تنهایی یک عامل نیست. اینکه رسانه چه ذهنیتی در مورد پدر برای کودک ایجاد می‌کند، در تاثیر پدر بر فرزند موثر است و بالعکس. به گفته وی، در الگوی تعاملی می‌توان رسانه را چه بسا ابزار رشد کودک دانست.
ضرورت توجه به عرصه علوم تربیتی و روانشناسی کودک و نوجوان
در پایان این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین زارعان با اشاره به اهمیت شاخه‌های علمی علوم تربیتی و روانشناسی بخصوص در فضای کودک و نوجوان و مسایل جاری در هر دو جهت مثبت و یا تهدیدکننده، از مسئولان و بزرگان حوزه تقاضا کرد تا با یک توجه جدی‌تر به این عرصه، مراکز و محافلی را ماموریت دهند که به صورت ویژه در عرصه علوم تربیتی و روانشناسی کودک و نوجوان ورود پیدا کنند.
۱۸ بهمن؛ زمان اختتامیه همایش کتاب سال حوزه
لازم به ذکر است، اختتامیه بیست و ششمین همایش کتاب سال حوزه با هدف تجلیل از پژوهش‌های برتر و تقویت جریان علمی حوزه، هجدهم بهمن از ساعت ۹ صبح در سالن همایش پیامبر اعظم (ص) مدرسه امام کاظم علیه‌السلام برگزار خواهد شد.
https://ihkn.ir/?p=40302
نظرات