رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه اگر دنیای امروز نیز وجود نمی‌داشت، موضوعات گذشته فقها نیاز به بررسی مجدد داشت؛ گفت: اگر فقیه بخواهد در موضوعات سیاسی ورود کند باید موضوعات شناسایی شود، برای مثال موضوع مشروطه که یک موضوع سیاسی بود بین فقها اختلاف به وجود آورد.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی به نقل از شبکه اجتهاد؛ نخستین آئین تجلیل برترین آثار پژوهشی «موضوع شناسی فقهی» در نیم‌قرن اخیر، با معرفی ۱۴ اثر برتر در ۵ بخش موضوعی و رونمایی از ۹ اثر، با حضور علما، اساتید و پژوهشگران در مؤسسه دارالحدیث برگزار شد. در این مراسم استاد سیدهاشم حسینی بوشهری، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین فلاح‌زاده، مؤسس مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی و حجت‌الاسلام والمسلمین حجت‌الله بیات، مدیر مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی به سخنرانی پرداختند که خلاصه‌ای سخنان آنان را برگفته از «رسا» با ویرایش و مقداری اضافات می‌خوانید.
استاد حسینی بوشهری: افتخار می‌کنم در حوزه‌ای زندگی می‌کنم که شخصیت‌‌‌های اهل‌قلم، اهل تحقیق و اهل پژوهش حضور دارند. امروز مجلات مختلف، مجموعه‌‌‌ها، مؤسسات و… مشغول به انجام کارهای بزرگی هستند؛ زمانی که بنده به حوزه علمیه قم آمدم فقط یک نشریه مکتب اسلام وجود داشت اما امروز صدها نشریه و مجله علمی مشغول به کار هستند.
مراجع به استقبال مؤسسه موضوع شناسی آمدند اما باید کار متقن باشد و گاه خود موضوع نیاز به اجتهاد دارد و با کارهای دم‌دستی اجتهاد حاصل نمی‌شود. باید کار تحقیقاتی زیادی انجام بگیرد تا ما به نتیجه برسیم.
برخی از موضوعات بسیار ضروری هستند و باید نسبت به آن‌ها هر چه سریع‌تر تحقیقات کافی صورت بگیرد. هیچ موقع نباید دقت را فدای سرعت کنیم البته برخی موضوعات فوریت دارد؛ مسائل بانکداری امروز مورد ابتلاء نظام است؛ در یک فراخوانی وزارت خانه‌‌‌های مختلفی موضوعاتی را فرستادند تا حکم آن را مشخص کنیم اما در مواردی خود موضوع احتیاج به بررسی‌‌‌های زیاد داشت.
پیشنهاد می‌کنم در خصوص موضوعات جدید کار بیشتری صورت بگیرد زیرا در زمانه امروز حتی اگر انقلاب اسلامی شکل نمی‌گرفت و حتی اگر دنیای امروز نیز وجود نمی‌داشت، موضوعات گذشته فقها نیاز به بررسی مجدد داشت؛ اگر فقیه بخواهد در موضوعات سیاسی ورود کند باید موضوعات شناسایی شود برای مثال موضوع مشروطه که یک موضوع سیاسی بود بین فقها اختلاف به وجود آورد.
در فرض تعارض بین موضوعات باید چه کرد؟ برای مثال ماهی اوزون‌برون مورد اختلاف بوده که آیا فلس دارد یا خیر و این امر توسط فقها به عرف واگذار شده است اما آیا این دقت‌‌‌ها در تشخیص موضوع نقش دارد یا خیر؟ پاسخ به این سؤالات بسیار مهم است.
در آثار محقق اردبیلی مشاهده شده که خود به پژوهش در رابطه با موضوعات مورد ابتلاء می‌پرداخت تا بتواند در موضوعات فقهی حکم مربوطه را صادر کند. در کتب فقیهانی که خود دست به تحقیق برده‌‌اند تا موضوعات را بشناسند روند این مهم توضیح داده شده است.
در بین ۱۷ هزار کتاب، مقاله و پایان‌نامه مجموعه‌ای محدود به این مرحله رسیده‌‌اند که برگزیده و شایسته تقدیر شوند؛ برخی از آثار از مایه لازم برخوردار نیست و این امر به علت نبود سفارش است زیرا با سفارش، کار متقن‌تر انجام می‌گیرد بنابراین لازم است که در خصوص برخی موضوعات از جانب مؤسسه سفارش‌‌‌هایی صورت گیرد.
رسالت مؤسسه موضوع شناسی فقهی، دستیاری فقیه و کمک به مردم و مسئولان است
استاد فلاح‌زاده: مطابق نظر حضرت امام خمینی (ره) فقه برای زندگی انسان از گهواره تا گور کاربرد دارد و لازم است در مسائل حکومتی نیز از فقه استفاده شود از همین رو موضوع شناسی مباحث فقهی اهمیت پیدا می‌کند.
موضوع شناسی مباحث فقهی به علت گستردگی فقه کار یک نفر نیست زیرا آحاد مردم در عمل فردی و در حکومت در فعالیت‌‌‌های خود نیازمند فقه هستند؛ رسالت اصلی مؤسسه موضوع شناسی فقهی از سویی دستیار فقیه در شناسایی حکم و موضوع است و همچنین در کنار مردم و مسئولان باشد تا به‌خوبی موضوعات مشخص شود.
در طول ۱۰ سال تأسیس مؤسسه موضوع شناسی فقهی کارهای فراوانی صورت گرفته اما موضوع شناسی با شروع این مؤسسه آغاز نشده بلکه این مقوله پیشینه‌ای طولانی دارد؛ یکی از راه‌‌‌های پدید آوردن بانک اطلاعاتی همایش‌‌‌ها و فراخوان مقالات است ازاین‌رو این همایش ترتیب داده شد.
در این ۱۰ سال فراز و فرودهایی به دلایل مختلف پیش‌آمده تا کار آن‌گونه که مطلوب است پیش نرود اما به لطف الهی کار موضوع شناسی فقهی جلو رفته است؛ تصور نمی‌شد این همه نوشته در مقالات، کتب و پایان‌نامه‌ها وجود داشته باشد و در خصوص موضوعات فقهی کار شده باشد؛ یکی از کلان طرح‌‌‌های تصویب شده در مؤسسه، موضوع شناسی در آیات، روایات و اقوال فقها است که اگر این کار انجام برسد مکمل خوبی خواهد بود.
مؤسسه موضوع شناسی در ۴ بخش پژوهشی، آموزشی، ترویجی و نظارتی فعالیت دارد که تدوین درسنامه موضوع شناسی برای حوزه، برگزار کلاس‌‌‌ها و جلسات و تصویب درس «موضوع شناسی» به‌عنوان یکی از دروس و رشته‌‌‌های حوزوی در نظام آموزش حوزه، از فعالیت‌‌‌های بخش آموزش مؤسسه موضوع شناسی است.
برای شناخت احکام فقهی نیازمند رجوع به کارشناس و بهره‌گیری از دانش‌های مرتبط هستیم
استاد بیات: بحث فقه یک استنباط حکم دارد که فقه ما عموماً به آن می‌پردازد، اما به‌صورت مستقل به موضوع‌شناسی نپرداخته است. خلاء جدی که رهبر معظم انقلاب اسلامی، فقیهان و مراجع تقلید می‌گویند، برای این است که ما نسبت به موضوع‌شناسی در فقه، به شکل مستقل توجه نکرده‌ایم و اتفاقاً نقطه تلاقی دین و علم و نقطه تعامل دانشگاه و حوزه نیز در موضوعات است.
ما نمی‌توانیم در احکام از علوم بشری استفاده کنیم، احکام الهی را باید از آیه‌ها و روایت‌ها و ادله اربعه به دست آوریم، اما به دلیل گستردگی و تنوع موضوعات و ارتباط موضوعات احکام فقهی با دانش بشری، برای شناخت احکام فقهی به‌شدت نیاز به رجوع به کارشناس و بهره‌گیری از دانش‌های مرتبط با موضوعات داریم.
ازاین‌رو، مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی بر اساس طرحی از حجت‌الاسلام والمسلمین فلاح زاده شکل‌گرفته است و دستور تأسیس آن از سوی مقام معظم رهبری گرفته شده و مراجع تقلید نیز بر ضرورت آن تأکید داشتند؛ چنین تأکید و دستوری در خصوص مؤسسات کمتر وجود دارد و این مهم نشانه اهمیت مأموریت است.
انجام این مأموریت بدون بهره‌گیری از ظرفیت مراکز و مؤسسات همسو غیرممکن است؛ ضرورت برنامه‌ریزی و ترسیم چشم‌انداز مؤسسه از طرفی و فقدان اطلاعات دقیق از موضوعات سبب شد نخستین آیین تجلیل برنامه ریزی شده و مقدمات جمع‌آوری آثار پژوهشی فراهم شود.
در این آیین تجلیل بنابر اهدافی آثار پژوهشی نیم‌قرن اخیر موردتوجه قرار گرفت، برای بررسی آن‌ها از روش جمع‌آوری و پالایش آثار استفاده شده و تنها ۱۵ اثر داوطلبانه ارسال شده است و امیدواریم هیچ اثر پژوهشی از قلم نیفتاده باشد؛ البته به همین دلیل منتظر ارسال آثار از طرف نویسندگان و مؤلفان نبودیم، لذا تمام آثار مراکز مرتبط با موضوع‌شناسی احکام فقهی اعم از مراکز آموزشی حوزوی، پژوهشی، دانشگاه‌ها، مجله‌ها، کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها را به‌صورت میدانی بررسی کردیم.
حدود سه هزار عنوان کتاب، ۳۰ هزار پایان‌نامه و ۲ هزار و ۵۰۰ مقاله‌ای که احساس می‌شد در حوزه مباحث فقهی است، در مرحله نخست شناسایی شد. از میان مجموعه آثار در قالب کتاب، پایان‌نامه و مقاله به ۶۰۰ کتاب، ۴۰۰ پایان‌نامه و ۳۰۰ مقاله دست پیدا کردیم، در مرحله بعد آثاری که برای داوری شایسته بود، انتخاب شد و به ۱۴۱ اثر مناسب این جشنواره در پنج موضوع بنیادین و بحث‌های مبانی نظری در حوزه موضوع‌شناسی، مباحث اقتصادی، پزشکی و تغذیه، حقوقی همچنین عبادی، فرهنگی و اجتماعی رسیدیم.
در موسسه موضوع‌شناسی پنج گروه پژوهش فعال است که به‌تناسب آن‌ها، آثار شایسته داوری در قالب کتاب، پایان‌نامه و مقاله شناسایی شدند. ۴۱ کتاب، ۲۶ پایان‌نامه و ۷۴ مقاله به تفکیک هر یک از گروه‌ها انتخاب و با تشکیل هیات داوران این آثار برای ۲۴ نفر از داوران ارسال شد، هر اثری را ۲ داور بررسی کرد و معدل امتیاز داوران نیز ملاک برترین آثار قرار گرفت. آثاری که به‌عنوان برترین آثار موضوع‌شناسی در نیم اخیر انتخاب شدند، ۱۴ اثر در قالب کتاب، پایان‌نامه و مقاله است.
تاریخ انتشار آثار نشان می‌دهد جریان موضوع شناسی در دهه اخیر شتاب ویژه‌ای گرفته که جای خرسندی است و آنچه از بررسی‌‌‌ها و نظر داوران به‌دست‌آمده حاکی از مشکلات و نقاط ضعف است. اولین نقطه ضعف فقدان تصویری روشن از وضعیت آثار موضوع شناسی فقهی، تراکم در برخی عرصه‌‌‌ها و خلأ در عرصه‌‌‌های دیگر است.
فقدان نگاه استقلالی در برخی از عرصه‌‌‌ها، ورود غیراصولی و سطحی به موضوعات فقه مضاف، انجام کارهای تکراری ضعف جدی محتوایی روشی و ساختاری در اغلب پژوهش‌‌‌های موضوع شناسی فقهی قابل مشاهده است.
لازم به ذکر است، در پایان مراسم توسط رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و برخی از علماء از ۹ کتاب موضوع شناسی با عناوین ۱- نیمه اول اجتهاد (روشن شناخت موضوعات) ۲- موضوع شناسی از منظر مراجع، فقها و علمای معاصر ۳- ارزش سنجی درهم و دینار در عصر تشریع ۴- موضوع شناسی فقهی الکل و فرآورده‌های آن ۵- موضوع شناسی عناوین اقتصادی ۶- موضوع شناسی فقهی حرز اموال ۷- موضوع شناسی فقهی مانعیت در طهارت ۸- درسنامه موضوع شناسی (سطح آشنایی) ۹- موضوع شناسی کثرت و شغل سفر با رویکرد اجتهاد؛ رونمایی شد.
انتهای پیام/
نظرات