نقش حوزه علمیه در تحول ساختاری علوم انسانی / علامه مصباح یزدی و نظریه‌پردازی در اسلامی‌سازی علوم

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، آیت الله رجبی، مدیر موسسه علمی آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در نشست علمی تطورات و رویکردها در تولید علوم انسانی و اسلامی در سده آخر که به همت معاونت پژوهش مدیریت حوزه علمیه خوزستان برگزار شد با بیان تاریخ اسلامی سازی علوم انسانی پس از انقلاب و بنا به دستور حضرت امام(ره)، گفت: بعد از تعطیلی دانشگاه های سطح کشور و آغاز انقلاب فرهنگی، حضرت امام(ره) دستور به بازگشایی دانشگاه ها دادند و نسبت به اصلاح علوم انسانی که محتوایی غیر اسلامی داشت امر فرمودند و این مسئله را رسالت حوزه علمیه و از وظایف آن دانستند.

آیت الله رجبی با اشاره به نقش جامعه مدرسین در این خصوص، افزود: بعداز امر امام(ره)، جامعه مدرسین از علامه مصباح یزدی(ره) خواستند که بار این وظیفه را به دوش بکشند و علامه پس از طرح این مسئله ضمن نگارش طرحی آن را به محضر امام خمینی(ره) ارسال کردند که این طرح مورد تایید امام راحل قرار گرفت.

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه افزود: در آن زمان چند رویکرد پیرامون اسلامی سازی علوم اسلامی مطرح شد و هر رویکردی طرفداران خود را داشت. رویکرد اول معتقد بودند علم دینی و علم انسانی دینی بی معناست و علوم انسانی اسلامی نه تنها امکان تحقق نداشته بلکه در تعارض با معنای علم است و علم دینی هیچ معنایی ندارد.

وی ادامه داد: برخی از افراد طرفدار این رویکرد با وجود انتساب به انقلاب اسلامی سعی کردند مانع از موفقیت ایده آیت الله مصباح شوند و نظر خود را صائب بدانند اما این رویکرد و طرفداران آن در تقابل با استدلال های علامه مصباح شکست خورده و نتوانستند دیدگاه خود را حاکم کنند..

این عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه بیان رویکردها اشاره کرد: رویکرد دومی که در آن زمان وجود داشت و با نقش آفرینی حوزه در این مسئله مخالف بود در ظاهری دلسوزانه نقش آفرینی حوزه علمیه در این مورد را به مصلحت حوزه نمی دانستند و آن را وظیفه دانشگاه می دانستند و برای حوزه تنها نقش نظارت‌گر ترسیم می کردند که اگر اشتباهی را دید تذکر دهد تا این مسیر اصلاح شود.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم درباره رویکرد سوم معتقد به نقش آفرینی دین در مسئله اسلامی سازی علوم انسانی بودند لکن نقش دین را محصور در پیش فرض های علوم می دانستند و دخالتی برای دین در مبانی و مسائل تصور نمی کردند. طرفداران این رویکرد می گفتند علم ساختار خود را دارد و نمی توان با شیوه متفاوتی در علوم بحث کرد، این دسته اینگونه نظر می دادند گروهی که معتقد به مبانی دینی هستند و مؤمن به احکام الهی هستند در علوم انسانی تحقیق کرده و بر اساس پیش فرض ها تحقیق کنند که این نگاه علم متفاوتی با علم موجود را خلق می‌کرد.

آیت الله رجبی گفت: رویکرد سوم که در آن زمان ایجاد شد و تا کنون نیز استمرار دارد معتقد به بهره گیری از ساختار علوم انسانی و علوم اسلامی است. در این رویکرد اساس مواد دینی فرضیه ای ساخته و پرداخته می شود بعداز آن این فرضیه ها تحت آزمایش و تجربه قرار گرفته و اثبات و رد آن مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

وی افزود: رویکرد چهارمی که درباره اسلامی ساز علوم اسلامی ایجاد شد معتقد بود برای اسلامی سازی علوم انسانی از روش فقه کنونی بهره برده شود لکن این دیدگاه ناقص و اشکالاتی بدان وارد بود، که مهم‌ترین آنها این است که فقه در مقام بیان بایدها و نبایدهاست و این سبب می‌شود ما بخش های بسیاری از علوم را که در باب هستی شناسی و معرفت شناسی است از دست بدهیم و در این باره نظریاتی مطرح نکنیم.

رییس موسسه علمی آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: رویکرد پنجم که بعدها مطرح شد و طرفدارانی پیدا کرد منکر همه علوم انسانی و خواهان بازطراحی علوم انسانی شد و می گفت موضوعات علم انسانی اسلامی با علوم انسانی غربی متفاوت است و باید از اول باز طراحی شوند.

عضو شورای عالی حوزه علمیه قم عنوان کرد: در این میان حضرت آیت الله مصباح یزدی(ره) با رویکردی متفاوت از رویکردهای فوق الذکر گفتند برای اسلامی سازی علوم انسانی نمی توان بر اساس رویکردهای گذشته فعالیتی انجام داد و هر حرکتی بر اساس این رویکردها منجر به شکست می شود.

عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: از نظر استاد مصباح یزدی(ره) برای اسلامی سازی علوم انسانی لازم است فعالیت ها را از مطالعات و مبانی علوم انسانی آغاز کرد و بعداز آن در عرصه فلسفه مضاف مطالعه کرده و فلسفه علوم را به نگارش درآورد و در پایان می توان به مسائل علوم انسانی ورود کرده و اسلامی سازی در مسائل را نیز در پی گرفت.

آیت الله رجبی افزود: از منظر ایشان بعد از تنظیم مبانی در علوم انسانی می توان مسائل جامعه اسلامی را استنباط کرد و باید دانست بسیاری از مسائل علوم انسانی غربی مسئله ما نبوده و در فضای تمدنی ما محل بحث نیستند از سویی دیگر و مسائل سازی برای ما مطرح می گردد که در فضای تمدنی غربی جزو مسائل آنان نیست و برای آنان یا مطرح نمی گردد یا فاقد اهمیت است.

رییس موسسه علمی آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه تفسیر رویکرد فکری علامه مصباح یزدی درباره اسلامی سازی علوم اسلامی گفت: از منظر آیت الله مصباح یزدی(ره) دانشمندان ما می بایست در مقام تبیین، توصیف و تشریح دیدگاه ها از مبانی و اندیشه های دینی بهره برده و بر اساس نگاهی تماما دینی و ملتی بر آراء دینی حرکت کنند و اهداف علوم را بر این اساس پذیرا باشند و علم را بر اساس اهداف دینی بسط دهند.

آیت الله رجبی بعداز بیان رویکرد آیت الله مصباح با شرح فعالیت های ایشان برای اسلامی سازی علوم گفت: بر این اساس حضرت آیت الله مصباح اقدام به تأسیس بنیاد باقرالعلوم علیه‌السلام کرد که بعدها به موسسه امام خمینی(ره) تبدیل شد و استاد شروع به تربیت افرادی کردند که در علوم دینی به مرتبه اجتهاد رسیده و همزمان با علوم انسانی آشنا باشند و بتوانند در این علوم از مبانی اسلامی بهره بگیرند و دیدگاه اسلام پیرامون مسائل و مباحث علوم انسانی را از آیات و روایت استنباط کنند.

وی در ادامه تبیین رویکرد آیت الله مصباح یزدی(ره) افزود: بر اساس دیدگاه مرحوم علامه، دیدگاه اسلام در علوم انسانی باید از آیات و روایات استنباط گردد و این استنباط نیازمند اجتهاد است و آنچه در برخی کشورهای اسلامی و مراکز مطالعاتی صورت می کرد اکثر کارهایی فعالیت هایی است که در آنها، ردی از اجتهاد دیده نمی شود بلکه آنچه انجام شده تنها تمسک به برخی آیات و روایات برای تایید نظریه های غربی بوده که این به معنای علوم انسانی اسلامی نیست بلکه به معنای بهره گیری از دین برای تایید علوم انسانی غربی است.

در پایان این نشست رییس موسسه علمی آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) به برخی پرسش های طلاب حاضر در این نشست پاسخ داد.

https://ihkn.ir/?p=39632