یکی از مأموریت‌های ذاتی که حضرت آقا بر آن تأکید کرده‌اند، «طراحی نظامات اجتماعی» و ورود دین به عرصه حکمرانی است. این برخلاف دیدگاهی است که امور اجتماعی و حکمرانی را صرفاً وظیفه دانشگاه میداند و نقش حوزه را محدود به عبادات میبیند. این نگاه، نوعی سکولاریسم ملایم است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، نخستین نشست از سلسله نشست‌های «حوزه پیشرو و سرآمد» با عنوان «الزامات تحقق پیام راهبردی مقام معظم رهبری به حوزه‌های علمیه» روز دوشنبه ۲۲ اردیبهشت‌ماه، با همکاری مرکز فقهی عالم آل محمد (علیهم‌السلام) و حوزه علمیه امام خمینی (ره) در محل این حوزه برگزار شد.
در این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی سعدی، عضو مجلس خبرگان رهبری، به‌عنوان سخنران اصلی حضور داشت و به تحلیل پیام مهم مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به مناسبت صدمین سال بازتأسیس حوزه‌های علمیه پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی، با اشاره به اهمیت پیام مقام معظم رهبری به مناسبت صدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه، بر ضرورت ورود فعال بدنه حوزه به تحلیل، تبیین و تحقق این بیانیه تأکید کرد.
وی این جلسه را به دو دلیل «مغتنم و مبارک» دانست: نخست آنکه این جلسات می‌تواند افق آینده حوزه را ترسیم کرده و به شکل‌گیری یک گفتمان فراگیر در فضای طلبگی بینجامد؛ و دوم، آنکه با تبادل آراء و ارائه پیشنهادهای متنوع، فرصتی برای کمک فکری به مدیریت حوزه جهت تحقق محتوای پیام فراهم می‌آورد. به تعبیر ایشان، از تضارب آراء، رأی صواب متولد خواهد شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی در تحلیل ساختار کلی پیام رهبر معظم انقلاب، آن را متشکل از سه بخش «سرگذشت»، «سرشت» و «سرنوشت» حوزه دانست.
در بخش «سرگذشت»، وی با اشاره به شرایط سخت تولد حوزه علمیه نوین قم در دوران رضاخانی، این بخش از پیام را انگیزه‌بخش برای طلاب جوان دانست و تأکید کرد: «بدترین آفت برای یک محیط علمی، ناامیدی از اثرگذاری است.»
در ادامه، در تحلیل بخش دوم با عنوان «سرشت حوزه»، حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی بر تمایز میان مأموریت ذاتی و مأموریت عرضی حوزه علمیه تأکید کرد و افزود: «بر اساس بیانات رهبر معظم انقلاب، اثرگذاری اجتماعی و طراحی نظامات اجتماعی بخشی از رسالت ذاتی حوزه است؛ نه صرفاً یک مسئولیت تحمیلی یا عرضی.»
وی با انتقاد از نگاه‌هایی که طراحی نظامات اجتماعی را صرفاً وظیفه دانشگاه می‌دانند و حوزه را از این عرصه کنار می‌نهند، این رویکرد را نوعی سکولاریسم پنهان دانست و خاطرنشان کرد: «اینکه حوزه در عرصه حکمرانی ورود نکند، برخلاف سرشت حقیقی آن است.»
عضو مجلس خبرگان رهبری، بر لزوم تداوم جلسات تحلیلی پیرامون پیام مقام معظم رهبری تأکید کرد و تشکیل حلقه‌های فکری در این زمینه را راهی برای ارتقاء نقش حوزه در تحقق رسالت تاریخی و تمدنی‌اش دانست.
بدون آینده‌پژوهی، حوزه در مأموریت خود زمین می‌خورد
عضو مجلس خبرگان رهبری، با تأکید بر اهمیت آینده‌پژوهی در حوزه‌های علمیه، نبود مراکز تخصصی در این زمینه را از موانع تحقق پیام رهبر معظم انقلاب دانست.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی با اشاره به بخش سوم پیام مقام معظم رهبری درباره «سرنوشت حوزه»، تصریح کرد: «آینده‌پژوهی باید در حوزه شکل بگیرد و تقویت شود. اگر حوزه نتواند آینده را تحلیل و طراحی کند، در انجام مأموریت ذاتی خود دچار شکست خواهد شد.»
وی افزود: «وقتی شبکه‌های اجتماعی هنوز فراگیر نشده بودند، ما فقه شبکه‌های اجتماعی را طراحی کردیم، اما ای‌کاش پخته‌تر و گسترده‌تر روی آن کار می‌کردیم. اگر مؤسسه آینده‌پژوهی نداشته باشید، وقتی مسئله‌ای رخ می‌دهد، حوزه تازه متوجه می‌شود و از پاسخ‌گویی جا می‌ماند.»
عضو مجلس خبرگان رهبری با تأکید بر لزوم سرمایه‌گذاری مدیریت حوزه در ایجاد مؤسسات آینده‌پژوهی، گفت: «آینده‌پژوهی با مطالعات مهدویت تفاوت دارد؛ آینده‌پژوهی یعنی بررسی آینده محتمل، نه محتوم. یکی از الزامات تحقق پیام رهبری همین است.»
وی بیانیه رهبر معظم انقلاب را «سند چشم‌انداز حوزه علمیه» خواند و تأکید کرد: «در این بیانیه، رهبر انقلاب وظایف ذاتی حوزه، وضع موجود، وضع مطلوب و راه رسیدن به آن را ترسیم کرده‌اند. سند تحولی فعلی حوزه باید با این پیام به‌روز شود. برخی عرصه‌ها پوشش داده نشده‌اند و بعضی دیگر نیاز به ارتقا دارند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی در ادامه، پنج محور مأموریتی حوزه در پیام رهبر انقلاب را برشمرد:
-
مرکز علمی با تخصص‌های معین
-
مرکز تربیت نیروی مهذب و کارآمد
-
مرکز تولید و تبیین اندیشه اسلامی در حوزه نظامات اجتماعی
-
خط مقدم تقابل با تهدیدهای دشمن
-
مرکز نوآوری‌های تمدنی
وی با ارجاع به مقاله‌ای از خود با عنوان فقه و تمدن‌سازی که در سال ۱۳۹۳ منتشر شده، بحث «فقه تمدنی» را یکی از لوازم رسالت تمدنی حوزه دانست و گفت: «حوزه باید پاسخ دهد که آیا فقه می‌تواند و باید وارد عرصه تمدن‌سازی شود و اگر بله، چه اقتضائاتی دارد.»
وظیفه ذاتی حوزه علمیه در طراحی نظامات اجتماعی
عضو مجلس خبرگان رهبری، با اشاره به مأموریت‌های تاریخی و تمدنی حوزه علمیه، بر ضرورت ورود حوزه به طراحی نظامات اجتماعی تأکید کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی با استناد به بیانات رهبر معظم انقلاب، اظهار داشت: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حوزه علمیه با نظام مسائلی نوپدید مواجه شده که پیش‌تر سابقه‌ای در تاریخ فقه نداشته است. نمی‌توان از حوزه انتظار داشت که از پاسخ به این مسائل شانه خالی کند.»
وی با اشاره به حوزه‌هایی چون اقتصاد، خانواده، رابطه مردم و حکومت، و حقوق اجتماعی، تصریح کرد: «نظامات اجتماعی مبتنی بر ساختارهای فکری و فلسفی هر جامعه طراحی می‌شوند و اگر این ساختارها بر پایه دین نباشند، چگونه می‌توان از مردم انتظار تدین داشت؟ نمی‌شود نظام فرهنگی و اقتصادی ضد دین باشد و بعد از فرد بخواهیم متدین بماند.»
عضو مجلس خبرگان رهبری با انتقاد از برخی دیدگاه‌ها در حوزه که طراحی نظامات اجتماعی را خارج از مأموریت حوزه می‌دانند، تصریح کرد: «اگر حوزه این مأموریت را ندارد، باید صریحاً اعلام کند. اما اگر این وظیفه در سرشت حوزه است، باید سازوکار تحقق آن نیز بررسی شود.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی با اشاره به جایگاه فقه در «مقام اجرا» و نه فقط در «مقام افتاء»، گفت: «فقه باید به عرصه‌هایی مانند پیشگیری از جرم نیز ورود کند، نه اینکه تنها به بیان کیفرها اکتفا کند. قانون اساسی در اصل ۱۵۶ وظیفه پیشگیری را بر عهده قوه قضاییه نهاده و این امر مستلزم حضور فقیه در فرآیند طراحی سازوکارهای اجتماعی است.»
وی طراحی سند راهبردی تحول حوزه را ضرورتی دانست که باید بر مبنای پیام رهبر معظم انقلاب صورت گیرد و افزود: «اگر حوزه بخواهد همچنان حیات و اثرگذاری خود را حفظ کند، باید به تولید نظامات اجتماعی ورود جدی داشته باشد. در غیر این صورت، نه تنها از بالندگی خبری نیست، بلکه اصل حیات حوزه نیز در معرض تهدید خواهد بود.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی هشدار داد که اگر حوزه طراحی نظامات اجتماعی را رها کرده و آن را به دانشگاه بسپارد، خروجی دانشگاه بدون پیوند با مبانی معارفی و اسلامی، در نهایت به تولید ساختارهایی منجر می‌شود که هیچ نسبتی با معارف دینی ندارند. وی تأکید کرد: «فقه فردی باید به سمت فقه حکومتی و اجتماعی حرکت کند؛ در غیر این صورت توان تولید نرم‌افزار اداره جامعه دینی را نخواهد داشت.»
هشدار حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی درباره آسیب به مبانی علمی در تحول آموزشی حوزه علمیه
عضو مجلس خبرگان رهبری با تأکید بر ضرورت تحول در نظام آموزشی حوزه، نسبت به تضعیف مبانی علمی هشدار داد.
وی با اشاره به برخی طرح‌های شکست‌خورده در حوزه، تأکید کرد: «تحول در آموزش لازم است اما نباید به استحکام علمی لطمه بزند. اگر طلبه‌ای بدون اشراف فنی بر مباحث فقهی وارد طراحی ساختار اقتصادی شود، خروجی آن بی‌پشتوانه و سطحی خواهد بود.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی با تقسیم‌بندی فعالیت‌های حوزه به دو بخش «تولید» و «توزیع» علم، گفت: «همه لازم نیست علامه طباطبایی یا شهید مطهری شوند؛ اما در عین حال، تربیت افراد در مسیر تبلیغ نباید منجر به توهم اجتهاد در آنان شود.»
نسبت ولایت فقیه و حقوق ملت؛ نیازمند نظریه‌پردازی فقهی
عضو مجلس خبرگان رهبری در بخش دیگری از سخنان خود، ورود فقه به عرصه نظریه‌پردازی در موضوعات حکمرانی و حقوق ملت را ضروری دانست. وی با اشاره به فصل «حقوق ملت» در قانون اساسی تصریح کرد: «آیا فقه نباید پاسخ دهد که چگونه در چارچوب نظریه ولایت فقیه، حقوق ملت تأمین می‌شود؟»
او افزود: «عده‌ای تصور می‌کنند ولایت فقیه با حقوق ملت ناسازگار است و مثلاً حق تعیین سرنوشت در این چارچوب نادیده گرفته می‌شود؛ در حالی که باید این ابهامات با تبیین دقیق فقهی پاسخ داده شود.»
ضرورت ایجاد مراکز تخصصی برای طراحی نظامات اجتماعی
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی تأکید کرد که طراحی نظامات اجتماعی باید در اولویت حوزه قرار گیرد و پیشنهاد داد مراکز تخصصی جدیدی در این زمینه راه‌اندازی شود. وی گفت: «ما نباید مرکز تخصصی ایجاد کنیم مگر آنکه به طراحی یک نظام اجتماعی متصل باشد. طراحی نظامات نیز با مشارکت حوزه و دانشگاه ممکن است؛ همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تأکید کرده‌اند.»
وی با بیان اینکه منابع انسانی و مادی حوزه محدود است، اظهار داشت: «در سند راهبردی حوزه باید این اولویت‌ها دقیق دیده شود. هنوز بخش‌هایی از نظام مسائل ما حل‌نشده باقی مانده است.»
بدون آینده‌پژوهی و نوآوری، حوزه نمی‌تواند نقش تاریخی خود را ایفا کند
عضو مجلس خبرگان رهبری، بر ضرورت ایجاد اندیشکده‌های آینده‌پژوهی و مراکز نوآوری در حوزه علمیه تأکید کرد و آن را شرط لازم برای ایفای نقش تاریخی حوزه در مدیریت تحولات جامعه دانست.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی در جمع‌بندی سخنان خود با اشاره به کمبود زیرساخت‌های علمی برای آینده‌پژوهی در کشور، گفت: «یکی از گزارش‌هایی که به دست من رسید، نشان می‌داد که در آمریکا بیش از صد اندیشکده راهبردی آینده‌پژوهی برای موضوعات مختلف وجود دارد، در حالی‌که ما برای راهبردی‌ترین مسائل خود حتی یک مؤسسه آینده‌پژوهی نداریم.» وی تأکید کرد که بدون این زیرساخت‌ها، حوزه نمی‌تواند «نبض تفکر زمان» را در دست بگیرد و جامعه را مدیریت کند.
وی با انتقاد از مواجهه انفعالی با پدیده‌هایی همچون شبکه‌های اجتماعی، گفت: «وقتی در متن حادثه قرار بگیریم، مدیریت ما اضطراری می‌شود؛ اما اگر آینده را پیش‌بینی کنیم، می‌توانیم با تدبیر و از موضع فعال مدیریت کنیم.»
عضو مجلس خبرگان رهبری همچنین تأکید کرد که تحول در حوزه، شرط تحقق مدیریت اجتماعی است اما این تحول نباید به معنای «رقیق شدن معارف اسلامی» باشد. او گفت: «ما باید حکمرانی را از منظر اسلام طراحی کنیم و این کار، بسیار سخت و پیچیده است.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی با اشاره به فاصله فلسفه اسلامی تا طراحی ساختارهای اجتماعی، از تأسیس نهادی تحت عنوان «مرکز نوآوری» خبر داد که هدف آن، تبدیل معارف اسلامی به «کالای نرم» و کاربردی است. وی تأکید کرد که چنین مراکزی باید در ذیل همه بخش‌های تخصصی حوزه شکل گیرد تا حوزه بتواند مأموریت اثرگذار خود را در جامعه ایفا کند.
در پایان، حجت‌الاسلام والمسلمین سعدی خطاب به طلاب جوان، بر ضرورت حفظ امید و اعتماد به نفس تأکید کرد و گفت: «شما مأموریت سنگینی بر دوش دارید، اما قطعاً می‌توانید مؤثر باشید. همان‌گونه که در شرایط سخت، حوزه علمیه قم شخصیت‌هایی چون امام خمینی را تربیت کرد، امروز نیز می‌توان حوزه‌ای بالنده و اثرگذار داشت.»
گفتنی است سلسله نشست‌های «حوزه پیشرو و سرآمد» با هدف تبیین الزامات نوآوری، آینده‌پژوهی و اثرگذاری اجتماعی حوزه علمیه در حال برگزاری است.
نظرات