گفتمان عدالت اجتماعی برای زنان در منظومه فکری رهبری / اسلام حقیقی در تضاد با انزوای زنان و تبعیض جنسیتی

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از خبرگزاری شبستان؛ هجدهمین پیش نشست از همایش حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی) با موضوع «زنان و عدالت اجتماعی از منظر نظام حقوقی اسلام با تاکید بر منظومه فکری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی)» به همت پژوهشکده شورای نگهبان و با همکاری معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری صبح روز چهارشنبه، ۷ خرداد برگزار شد.

در این نشست «لونا فرحت» حقوقدان و استاد دانشگاه ظفار عمان؛ «فاطمه بداغی» مشاور پژوهشگاه قوه قضائیه و وکیل دادگستری؛ حجت‌الاسلام «مجید دهقان» عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و «محمد جواد شفقی» پژوهشگر پژوهشکده شورای نگهبان سخنرانی کردند.

در ادامه گزیده‌ای از مباحث مطرح شده در این نشست را می خوانید:

بر پایه این گزارش: «محمدجواد شفقی» پژوهشگر پژوهشکده شورای نگهبان در ابتدای این نشست با بیان اینکه همایش حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی) از سال گذشته کار خود را آغاز کرده اما با توجه به اینکه همایش آذر ماه برگزار می‌شود هم اکنون روند دریافت مقالات آغاز شده است اظهار کرد: ارسال چکیده و اصل مقالات به همایش در جریان بوده و داوری آثار نیز در حال انجام است، از سوی دیگر همزمان نسبت به برگزاری پیش‌نشست‌های مرتبط اقدام شده و تلاش بر این بوده است که دانشگاه‌ها در بخش‌های مختلف حاکمیتی در برپایی این همایش دخیل باشند  و به همین منظور قرار شد تا پیش‌نشست هجدهم در معاونت امور زنان ریاست‌جمهوری برگزار شود و موضوع «زنان و عدالت اجتماعی از منظر نظام حقوقی اسلام با تاکید بر منظومه فکری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی)» بررسی شود.

در ادامه این نشست «لونا فرحت» در مورد «یکپارچه‌سازی دیدگاه اسلامی در مورد حق آموزش زنان» سخنرانی کرد و با اشاره به تاکید اسلام نسبت به تحقق مساله عدالت در تمامی عرصه‌ها گفت: اینکه ما عدل خداوند را به عنوان اصول اسلامی‌ می‌دانیم یکی از محورهای بحث من است و از همین طریق می‌خواهم به مساله آموزش زنان و دختران بپردازم و شرایط زنان مسلمان در منطقه از جمله افغانستان را مورد توجه قرار دهم.

استاد دانشگاه «ظفار عمان» ادامه داد: اگر بخواهیم ابعاد مختلف عدالت در اسلام را بررسی کنیم به این مساله می‌رسیم که عدالت جهانی که مدنظر اسلام است مبتنی بر شرافت و کرامت انسانی در قرآن است، ذیل این دیدگاه همه ابناء بشر یکسان تصور شدند و و هیچ گونه تبعیض و بی عدالتی وجود ندارد؛ بنابراین نگرشِ اسلام جامعه طبقه‌بندی شده را حذف و بر اساس معیارهای اخلاقی و کرامت انسانی که گفتمان عدالت است بازتعریف کرد؛ مساله دیگر آنکه تکثرگرایی که در اسلام بر مبنای آموزه‌های پیامبر(ص) و ساحت ایمانی شکل گرفت منجر به این شد که همه افراد و پیروان ادیان مختلف بتوانند آزادانه زندگی کنند که این امر نشان دهنده آن است که اسلام چه دیدِ تکثرگرایی دارد و در برخورد با سایر ادیان چه رویکرد صلح‌آمیز و منطق انسانی را اعمال می‌کند.

وی گفت: موضوع بعدی نهادینه‌سازی عدالت است که تضمین‌کننده دوری از رفتار یک‌جانبه‌گرایی و دیکتاتوری از سوی مجریان است؛ در واقع بر اساس منطق اسلام همه چیز باید در برداشت عادلانه از موضوعات اجتماعی سازماندهی شود؛ موضوع بعدی در چارچوب عدالت جهانی اسلام مطرح می‌شود که طی آن مهربانی و صلح بین انسان‌ها مورد تاکید است و همکان بر اساس تمرکز بر گوهر انسانی خویش؛ از حداقل‌هایی بهره‌مند هستند و این امور حیاتی هستند که عدالت اسلامی آن را تامین می کند.

لونا فرحت در در ادامه به مساله حق تحصیل و آموزش زنان اشاره کرد و افزود: در این مورد اقدامات برخی کشورهای اسلامی در مقایسه با آنچه که نظر اسلام است فاصله و اختلاف فراوانی دارد و ما باید این فاصله و اختلاف را بشناسیم؛ برخی از این ممالک در دو بُعد قرار دارند و برای مثال با کنار گذاشتن ارزش‌های اسلامی نظیر پوشش و تعاملات و اختلاطی که در مجامع اتفاق می‌افتد؛ آن حجت اجتماعی اسلام که در بستر «حیا» تعریف شده را ترک کردند.

افراط و تفریط را منتسب به اسلام نکنیم

این پژوهشگر و فعال حقوق بشر ادامه داد: از سو دیگر افراط موجود در برخی از جوامع اسلامی باعث شده تا زنان از جامعه حذف و مطرود شوند؛ در واقع ایده‌ای که آنها داشتند منجر به محدودیت حقوقی زنان و حرمان این قشر شد؛ به بیان دیگر هر دو طیف افراط و تفریط در مسایل زنان فقط باعث ضربه شده است و تعالیم پیامبر (ص) را بیان نکرده است؛ طبیعتا ما نمی توانیم این دو دیدگاه افراطی و تفریطی را منتسب به اسلام بدانیم.

وی گفت: تعالیم الهی در خصوص احکام پوشش یا روابط بین افراد بر وحی و خرد استوار است در نتیجه نمی‌توانیم سلایق را منتسب به اسلام و آموزه های اسلامی کنیم چراکه با حقیقت بسیار فاصله دارد؛ این مساله که زنان در دوران رسول خدا به انزوا کشیده شدند کاملا با واقعیت در تعارض است و نمونه های فراوانی در رد این مساله وجود دارد؛ مساله انزوای زنان که امروز در برخی از جوامع اسلامی اتفاق افتاده برخاسته از فرهنگ و رویه‌هایی است که در آن مناطق وجود دارد و نمی توان گفت که ریشه دینی دارد؛ اگر بخواهم به نمونه عینی اشاره کنم از طالبان یاد می‌کنم که چند سال قبل اعلام کرده بود دختران از تحصیلات در مقاطع بالا محروم هستند و نهایتا تا شش کلاس می‌توانند تحصیل کنند؛ حتی محدودیت برای تردد در اماکن عمومی نیز برای زنان اعلام شده و سرانجام طالبان در پاسخ به اعتراضات گفته بود که این رویکردها در واقع سیاست‌های موقت و محدود به دوره معینی است اما معلوم نیست که آیا واقعا چنین بود یا نبود و آیا اجرای دایمی داشت یا نداشت.

حق تحصیل زنان، دینی یا حکومتی؟

لونا فرحت تصریح کرد: با این اتفاق که در افغانستان و توسط طالبان به وقوع پیوست بسیاری از اندیشمندان اسلامی لب به اعتراض گشودند؛ حال سوالی که در این میان مطرح می‌شود آن است که حق تحصیل زنان امری است که باید دولتی و حکومتی باشد یا امر اسلامی است که همه مسلمانان و علمای اسلامی در تضمین و اجرای آن می‌توانند مداخله داشته باشند و حمایت کنند تا محقق شود؟ برای یافتن پاسخ باید به منابع اصلی‌مان مراجعه کنیم که همواره جایگاه رفیعی را برای زنان متصور شده است.

این پژوهشگر گفت: در این مقطع از بحث به نگاه تعالیم اسلامی در مورد آموزش زنان می‌پردازم و انقلابی که اسلام در این زمینه ایجاد کرد و با تغییر سنت جاهلی و محکوم کردن زنده به گور کردن دختران؛ جایگاه واقعی زنان را متبلور کرد؛ البته مصادیق فراوانی نیز در سیره پیامبر (ص) نسبت به تکریم زنان و دختران وجود دارد از جمله اینکه ایشان با فردی مواجه می‌شود که پسرش را مورد ملاطفت قرار می‌داد در حالی که رفتاری معادل با دخترش نداشت؛ حضرت این مرد را مورد عتاب قرار می دهد و می‌فرماید: چه‌طور پسرت را بوسیدی و دخترت را مورد توجه قرار ندادی در حالی که اگر قرار است لطفی در منزل داشته باشی و هدیه بدهی اول باید به دختر خانواده این هدیه را بدهی؛ بنابراین پیامبر (ص) به تکریم زنان و دختران تقدم داد و این سنتی بود که تا قبل از آن وجود نداشت.

استاد دانشگاه «ظفار عمان» با بیان اینکه شأن برابری و نقش‌آفرینی زن و مرد در اجتماع موضوعی است که در اسلام و آموزه‌های پیامبر (ص) مورد توجه قرار گرفته، افزود: این از آموزه‌های پیامبر اکرم (ص) است به اهمیت نقش زنان در کنار مردان تاکید می‌کند و از سوی دیگر کسب علم را وظیفه مشترک برای مرد و زن تعریف می‌کند؛ مساله دیگر اینکه در بررسی تاریخی وقایع اسلام؛ مصادیق متعددی در مورد زنان و جایگاه آنان وجود دارد؛
بنابراین با در نظر گرفتن همه این موارد موسسات و نهادهای بین المللی اسلامی باید نسبت به همه این افراط  و تفریط ها و برخی رفتارها و نقض حقوق‌ زنان واکنش داشته باشند.

وی تصریح کرد: از جمله مواردی که نهادهای بین المللی فعال در جهان اسلام نسبت به آن واکنش داشتند همین مساله امر تحصیل و آموزش برای دختران بود؛ از جمله در کنفرانس لیگ جهانی مسلمانان که توسط پاکستان برگزار شد و این مساله مورد توجه قرار گرفت تا جایی که اعلامیه ای صادر شد که طی آن به شدت هر تبعیضی که علیه حق آموزش زنان و دختران بود محکوم و بر عدالت جنسیتی تاکید شد.

لونا فرحت ادامه داد: همچنین سازمان جهانی اندیشمندان مسلمان نیز حرکت طالبان مبنی بر منع تحصیل دختران را محکوم و خواهان لغو آن شد و تاکید بر فهم این مساله داشت که چنین حرکتی بر ضد ارزش های اسلامی بوده و اثری مخرب دارد؛ در پاسخ طالبان عنوان کردند که این رویکرد موقتی است و مشغول بررسی موضوع هستیم تا به الگویی مشخص برسیم؛ طالبان این مساله را امر ملی تلقی کرده و سایر کشورها را از مداخله در این موضوع منع کرده بود با این وجود سازمان همکاریهای اسلامی نمایندگانی را برای رفع این ممنوعیت به افغانستان فرستاد.

این پژوهشگر گفت: علاوه بر سازمان های جهانی، جامعه علما و سازمان همکاری‌های کشورهای اسلامی نیز موضع‌گیری کردند و از جمله وزیر امور خارجه ایران درخواست به رسمیت شناخته شدن تحصیل برای زنان در افغانستان را داشت خصوصا که بسیاری از دختران افغانستانی برای به دست آوردن حق آموزش به ایران مهاجرت می کردند و البته ایران نیز تسهیلاتی را فراهم و به آنها ارایه کرد.

لزوم کنش‌گری کشورهای اسلامی درباره حق تحصیل زنان

لونا فرحت ادامه داد: پس موضوع این است که در برابر مسایلی از این دست یعنی محدودیت برای تحصیل زنان و دختران باید کنش گری از سوی کشورهای اسلامی وجود داشته باشد تا به معنای واقعی کلمه دیدگاه و رویکرد اسلام نمایان شود.

بر پایه این گزارش: در ادامه «فاطمه بداغی» طی سخنانی اظهار کرد: در اندیشه فکری که در مکتب امام راحل و آیت الله خامنه ای مطح می‌شود ارایه الگوی سوم زن مسلمان مورد توجه قرار گرفته است؛ مفهوم شناسی این مساله و جریان شناسی مطالعه افکار متفکران جهان اسلام نسبت به مساله اهمیت بسزایی دارد چراکه تا قبل از طرح الگوی سوم زن و مشرب کلی میان این اندیشمندان رایج بود و بخشی از آنها در کشورهای مختلف اسلامی تحت تعالیم غربی بودند و حتی قوانین آنها منبعث از منابع غربی بود و هست؛ از سوی دیگر بخشی از متفکران جوامع اسلامی هم بر اساس همان نگاه سنتی تحجرگرا نسبت به زنان برخورد می کنند و نقش آنها را به خانه‌نشینی و فرزندآوری خلاصه کرده و حتی جایگاه و نقش تربیتی زنان را در نظر نگرفته و نگاه جدی به آن ندارند.

مشاور پژوهشگاه قوه قضاییه تصریح کرد: در جریان انقلاب اسلامی ایران و مکتب امامین انقلاب شرایط متفاوتی را تجربه کردیم؛ تا پیش از آن ۸۵ درصد از زنان ایرانی بیسواد یا کم‌سواد بودند لذا تحول جدی در ایران شکل گرفت و اکنون سالهای سال است که ایران از حق تحصیل زنان عبور کرده و این حق برای زنان و دختران وجود دارد؛ این اتفاق دقیقا بر اساس همان منابع اسلامی و قرآن سنت بوده و امروز در جمهوری اسلامی در مورد آینده پژوهی و اشتغال زنان در پست های مختلف اجتماعی و سیاسی صحبت می شود.

وی ادامه داد: جمهوری اسلامی بر اساس نگاه تحقیق به منابع اسلامی، الگوی سومی را در مورد زنان رقم زده است که طی آن این قشر هم نقش مادرانگی خود را دارند و هم از مشارکت اجتماعی برخوردار هستند؛ این رویکرد در گفتمان امام و رهبری کاملا مشهود است؛ بارها مقام معظم رهبری به زنان نمونه و الگویی که در قرآن از آنها یاد شده، اشاره کردند از جمله حضرت مریم، آسیه و البته در مقابل زنانی که به انحطاط کشیده شدند مثل زن فرعون و لوط؛ بنابراین اندیشه های رهبری به عنوان یک قرآن پژوه نیز بسیار قابل تامل است.

این وکیل دادگستری با اشاره به شاخص های عدالت اجتماعی در مورد زنان ذیل بیانات مقام معظم رهبری اظهار کرد: ایشان همواره به آیات قرآن اشاره دارند و مسایل مختلفی که ذیل آیات و روایات در مورد زنان مطرح شده را تاکید می کنند؛ نسبت به پرورش استعدادها و عدالت اجتماعی و برابری از امکانات صحبت می کنند؛ پس بر اساس بیانات ایشان کاملا مشخص است که رفع تبعیض بین زنان و مردان کاملا در کشور ما وجود داشته و اصلا ادبیاتی نیست که از خارج از ایران آمده باشد بلکه در ادبیات مقام معظم رهبری وجود داشته است.

بداغی در ادامه رساله حقوق امام سجاد (ع) را به عنوان یکی از منابع اسلامی در تکریم حقوق افراد برشمرد و افزود: در این اثر گرانسنگ در مورد موازنه بین حقوق والدین، فرزند، همسر، مطالب مختلفی از لسان آن امام همام بیان شده است و در واقع با مطالعه این اثر در می یابیم که عدالت به معنای تساوی نیست بلکه معنای یکسان بودن فرصت‌ها است؛ مساله دیگر اینکه چنین موازنه ای در سخنان رهبری نیز دیده می شود، ایشان در بخشی از بیانات خود عنوان کرده اند که: «قوّه‌ی قضائیّه و قاضی و مدیر جوری عمل کند که دشمن از ظلم و جُور، مأمون بداند خودش را و دوست و نزدیک از جانب‌داری مأیوس بشود. اگر این [جور] شد، آن وقت امنیّت قضائی، امنیّت روحی و روانی در جامعه به وجود خواهد آمد؛ یعنی مردم احساس امنیّت خواهند کرد».

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: از سوی دیگر مقام معظم رهبری بحث اشتغال زنان، مشارکت سیاسی زنان و حضور آنها در عرصه های مختلف را همواره مورد توجه قرار داده و حمایت کردند که این امر بسیار جای تامل و توجه دارد؛ بنابراین با بررسی متون بیانات ایشان در می یابیم که اندیشه معظم‌له سرشار از زیرساخت های حقوق زن بوده و گفتمان عدالت اجتماعی برای زنان در منظومه فکری رهبری همواره مورد توجه بوده است.

https://ihkn.ir/?p=41676