آیا اقتصاد اسلامی توان همراهی با تحولات جهانی در حوزه پیشرفت را دارد؟ در دنیایی که هر روز پیوندهای اقتصادی و فناورانه آن گسترده‌تر و پیچیده‌تر می‌شود، این پرسش به شکل جدی مطرح است که اقتصاد اسلامی تا چه اندازه توان نوسازی و ایفای نقش مؤثر در مسیر پیشرفت پایدار را دارد. کتاب «اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت: نگاهی انتقادی و چشم‌اندازی برای آینده» دقیقاً با همین دغدغه نوشته شده است؛ اثری پژوهشی و تحلیلی که با رویکردی مبنایی، پیوند میان نظریه مالی اسلامی و چالش‌های روز جهان معاصر را بررسی می‌کند؛ از جمله فناوری‌های مالی نوظهور و ابزارهایی همچون صکوک سبز.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، به نقل از خبرگزاری اسلام آنلاین؛ آیا اقتصاد اسلامی توان همراهی با تحولات جهانی در حوزه پیشرفت را دارد؟ در دنیایی که هر روز پیوندهای اقتصادی و فناورانه آن گسترده‌تر و پیچیده‌تر می‌شود، این پرسش به شکل جدی مطرح است که اقتصاد اسلامی تا چه اندازه توان نوسازی و ایفای نقش مؤثر در مسیر پیشرفت پایدار را دارد. کتاب «اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت: نگاهی انتقادی و چشم‌اندازی برای آینده» [۱] دقیقاً با همین دغدغه نوشته شده است؛ اثری پژوهشی و تحلیلی که با رویکردی مبنایی، پیوند میان نظریه مالی اسلامی و چالش‌های روز جهان معاصر را بررسی می‌کند؛ از جمله فناوری‌های مالی نوظهور و ابزارهایی همچون صکوک سبز.
نویسندگان این کتاب با بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی قدرتمندی مانند تحلیل SWOT، تلاش کرده‌اند فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی مراکز مالی اسلامی را در چارچوب مناسبات جدید بین‌المللی شناسایی کنند و در همین مسیر، الگوهایی نوآورانه برای نقد و بازتعریف مفاهیمی همچون «مالکیت دارایی‌ها» و «اصلاح نظام مالی» ارائه داده‌اند؛ راهکارهایی که می‌توانند افق تازه‌ای برای تحول در سیاست‌گذاری‌ها و تدوین قوانین اقتصادی بگشایند.
آنچه به کتاب «اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت» ارزش ویژه می‌بخشد، تلاش هوشمندانه آن برای ایجاد پلی میان اصالت و نوسازی است؛ تلفیقی از اصول بنیادین اقتصاد اسلامی و نوآوری‌های مالی روز که در نهایت، مسیر روشنی را برای آینده اقتصاد اسلامی ـ چه در سطح ملی و چه در مقیاس جهانی ـ ترسیم می‌کند.
این کتاب مجموعه‌ای است از تحقیقات گروهی از پژوهشگران که توسط مرکز علوم انسانی و اجتماعی ابن خلدون [۲] قطر منتشر شده و بخشی از «مجموعه نشست‌ها و همایش‌ها»ی این مرکز است. این اثر در سال ۲۰۲۲ و در قالب چاپ اول به بازار عرضه شد. کتاب فرصتی است برای تعمق در مفاهیم مالی اسلامی و بررسی اینکه چگونه می‌توان از آن به‌عنوان بخشی از راه‌حل‌های جهانی برای پیشرفت و چالش‌های اقتصادی بهره برد. همچنین این اثر امکان نگاهی نوآورانه و انتقادی به آینده اقتصاد اسلامی را فراهم می‌کند.
این کتاب مجموعه‌ای از مطالعات پژوهشی است که به ابعاد مختلف اقتصاد اسلامی و ارتباط آن با روند توسعه می‌پردازد. این مجموعه به‌ویژه بر موضوعات نقد و نوآوری در این حوزه تمرکز دارد. نویسندگان تلاش کرده‌اند تا دیدگاهی تلفیقی و کاربردی ارائه دهند که نظریه و عمل را به هم پیوند می‌زند. در این مسیر، از روش‌های تحلیلی پیشرفته مانند تحلیل SWOT برای ارزیابی توانمندی‌ها و چالش‌هایی که مراکز مالی اسلامی در برابر گروه‌های اقتصادی بین‌المللی با آن مواجه هستند، استفاده شده است.
۱. مقدمه‌ای کلی و اهداف کتاب
کتاب اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت با هدف بررسی چشم‌اندازهای اقتصاد اسلامی و نقش آن در پیشبرد توسعه نگاشته شده است. این کتاب حاصل پژوهشی عمیق بر پایه مجموعه‌ای از مقالات ارائه‌شده در یک کنفرانس بین‌المللی است که توسط نهادی معتبر در کشور قطر برگزار شده است.
در این کتاب بر اهمیت پیوند دادن مفاهیم سنتی در نظام مالی اسلامی با نیازهای دنیای مدرن تأکید می‌شود؛ به‌ویژه با توجه به ظهور فناوری‌های پیشرفته مالی (FinTech) و افزایش رقابت میان مراکز مالی جهانی. بر این اساس، تلاش شده است تا الگویی ارائه شود که ترکیبی از تجارب سنتی اقتصادی و مالی با نوآوری‌های فناورانه باشد، و در عین حال، بر ضرورت نوسازی و نقد سازنده‌ی عملکردهای فعلی نیز تأکید شده است.
۲. ساختار و سازماندهی کتاب
الف. تقسیم‌بندی موضوعی مجموعه‌های پژوهشی
محتوای کتاب به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود:
گروه اول:
این بخش به مسائل مربوط به بانکداری اسلامی سنتی و مدرن می‌پردازد و چگونگی تطابق مراکز مالی بین‌المللی با چالش‌های اقتصادی و مالی کنونی را بررسی می‌کند. این بخش شامل مطالعاتی در مورد آینده مراکز مالی اسلامی، افق‌های توسعه در چارچوب اتحادیه‌های اقتصادی بین‌المللی، و همچنین اهمیت سیاست‌های نظارتی و قانونی در حمایت از رشد این بخش است.
گروه دوم:
این بخش بر مسائل و چالش‌های جدیدی تمرکز دارد که به دلیل پیشرفت سریع فناوری به وجود آمده است، مانند کاربردهای بلاک‌چین، هوش مصنوعی، و نوآوری‌های دیجیتال در صنعت مالی اسلامی، و همچنین مطالعاتی در مورد مفهوم “صکوک سبز” و تأثیر آن بر بازارهای مالی.
ب. روش تحقیق استفاده‌شده
کتاب “اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت” بر مبنای روش‌های تحلیلی متعددی استوار است که مهم‌ترین آن‌ها تحلیل SWOT است که در ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات مدل‌های مالی ارائه‌شده کمک می‌کند. همچنین از روش‌های اقتصادسنجی و مدل‌های تجربی برای ارزیابی تأثیر سیاست‌های مالی و فناوری‌های نوین بر عملکرد مراکز مالی اسلامی استفاده شده است.
۳. موضوعات اصلی و مطالعات تفصیلی
الف. آینده مراکز مالی اسلامی در چارچوب گروه‌های اقتصادی بین‌المللی
در کتاب اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت به امکان ایجاد یک نهاد مالی قطری–ترکی اشاره دارد که به عنوان یک مرکز جهانی برای بانکداری اسلامی عمل کند و امکانات مرکز مالی قطر (QFC) را از نظر ثبات اقتصادی و ساختار قانونی قوی بررسی می‌کند و در عین حال نقش ترکیه را در ارائه فناوری‌های مالی نوین و نوآوری‌هایی که رقابت‌پذیری سیستم مالی را تقویت می‌کنند، برجسته می‌سازد.
در این کتاب با استفاده از مدل SWOT نشان داده است که این نهاد دارای نقاط قوت و فرصت‌های امیدوارکننده‌ای است، اگرچه چالش‌هایی مانند کمبود نیروی انسانی متخصص و تهدیدات ناشی از بی‌ثباتی سیاسی در برخی مناطق وجود دارد.
ب. اصول راهنمایی برای صکوک سبز و نوآوری‌های مالی
کتاب “اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت” به اهمیت صکوک سبز به عنوان ابزاری برای دستیابی به توسعه پایدار اشاره دارد و تفاوت در اصول راهنمایی پیروی شده در کشورهای مختلف را بررسی می‌کند. این مطالعه بر لزوم وجود یک چارچوب قانونی مرجع و یکسان تأکید دارد که امکان صدور و ارزیابی صکوک به گونه‌ای را فراهم کند که با احکام شریعت اسلامی همخوانی داشته باشد و همچنین نیازهای پایداری زیست‌محیطی و اقتصادی را در نظر گیرد.
ج. مشکلات مالکیت دارایی‌ها و رویکرد انتقادی در اصلاحات مالی
یکی از مقالات این کتاب به مشکلات مربوط به مالکیت دارایی‌ها در صکوک اسلامی می‌پردازد و بر تناقض بین مفاهیم مالکیت سنتی در شریعت و سیستم‌های مالی معاصر تمرکز دارد. این مقاله دیدگاه انتقادی برای بازتعریف اصول مالکیت بر اساس تحولات اقتصادی و تکنولوژیکی ارائه می‌دهد که افق‌های جدیدی برای اصلاح شیوه‌های مالی سنتی می‌گشاید.
د. کاربردهای فناوری‌های مالی (FinTech) و نوآوری در بخش تأمین مالی اسلامی
کتاب به نقش محوری فناوری‌های مالی در تبدیل بخش تأمین مالی اسلامی به یک بخش کارآمدتر و شفاف‌تر اشاره می‌کند. در سایه تحولات دیجیتال جهانی، نوآوری‌هایی مانند بلاک‌چین و هوش مصنوعی به ابزارهای مؤثری برای بهبود خدمات بانکی و تسهیل تراکنش‌های مالی تبدیل شده‌اند که در نتیجه، به افزایش سطح رقابت‌پذیری مراکز مالی اسلامی در سطح جهانی کمک می‌کند.
۴. نتایج و استنتاجات اصلی
کتاب “اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت” به این نتیجه می‌رسد که نوآوری در بخش مالی اسلامی تنها یک گزینه نیست بلکه یک ضرورت عاجل برای همگامی با تحولات جهانی است. مطالعات ارائه‌شده نشان داده‌اند که مدل‌های مالی یکپارچه که ترکیبی از ثبات اقتصادی و نوآوری‌های تکنولوژیکی هستند، قادر به مقابله با چالش‌های بازارهای جهانی می‌باشند.
همچنین کتاب بر اهمیت تقویت محیط‌های قانونی و نظارتی تأکید دارد تا چارچوبی یکپارچه برای حمایت از رشد صکوک و سرمایه‌گذاری‌های منطبق با شریعت فراهم شود.
۵. اهمیت عملی و علمی کتاب
الف. مشارکت در تحقیق علمی
کتاب “اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت” به عنوان یک مرجع مهم برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به اقتصاد اسلامی محسوب می‌شود. این کتاب مجموعه‌ای از مطالعات عمیق را ارائه می‌دهد که جنبه‌های مختلف اقتصاد اسلامی را پوشش می‌دهد و به گسترش دایره تحقیق و بحث علمی در این حوزه کمک می‌کند.
ب. کاربرد عملی و سیاست‌های اقتصادی
کتاب در ارائه دیدگاه‌ها و استراتژی‌های عملی به تصمیم‌گیران در حوزه تأمین مالی اسلامی مشارکت دارد و بر اهمیت پذیرش نوآوری‌های فناوری و بهبود محیط نظارتی تأکید می‌کند. این امر فرصت‌های بیشتری برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت توسعه اقتصادی پایدار فراهم می‌آورد.
۶. نتیجه‌گیری و توصیه‌های آینده
کتاب “اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت” با توصیه‌های مشخصی برای توسعه بخش مالی اسلامی به پایان می‌رسد که بر لزوم موارد زیر تأکید دارد:
-
پذیرش مدل‌های مالی جدیدی که ترکیبی از تجربیات سنتی و نوآوری‌های مدرن باشند.
-
ایجاد چارچوب‌های قانونی و نظارتی یکپارچه که از ثبات و رشد مراکز مالی اسلامی حمایت کند.
-
تشویق تحقیق علمی در حوزه تأمین مالی اسلامی برای شناسایی بهترین شیوه‌های جهانی و اعمال آن‌ها به طور محلی.
این کتاب با استفاده از این مطالعات و تحقیقات متنوع، یک پایه علمی محکم فراهم می‌کند که به درک چالش‌ها و فرصت‌های موجود در اقتصاد اسلامی کمک می‌کند و به عنوان راهنمای عملی برای توسعه این بخش با توجه به تحولات اقتصادی و تکنولوژیکی عصر حاضر عمل می‌کند.
کتاب “اقتصاد اسلامی و پرسش پیشرفت: نگاهی انتقادی و چشم‌اندازی برای آینده” تنها یک مجموعه مقاله تحقیقاتی نیست، بلکه یک پروژه فکری جامع است که به دنبال ترسیم نقشه راهی برای به‌روزرسانی و بهبود نظام تأمین مالی اسلامی است تا اهداف پیشرفت اقتصادی و اجتماعی را در بلندمدت برآورده سازد.
_______________
پاورقی:
[۱] الاقتصاد الإسلامی وسؤال التنمیه: قراءه نقدیه ورؤیه مستقبلیه
[۲] مرکز ابن خلدون للعلوم الإنسانیه والاجتماعیه
https://ihkn.ir/?p=40998
نظرات