از هوش مصنوعی تا سنت های تحقیقی حوزه/ یکی از فواید هوش مصنوعی در اجتهاد فحص و تتبع است/ ما باید در مقابل هوش مصنوعی به سمت و سوی استفاده از هوش وحیانی بیاییم

وی افزود: شناخت ادله و منابع وحی یعنی کتاب و سنت و آنچه که پیرامون آن هاست از علوم نقلی با توجه به مقتضیات زمان و تحولات و وجود موضوعات متنوع در زندگی معاصر زحمت و تلاش زیادی می طلبد که این زحمت و تلاش را در اصطلاح اجتهاد می گویند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: پیش نیاز تحقیق و پژوهش به معنای شناخت اسلام ناب، تولیدعلم و نظریه پردازی دینی و بسط حقایق دینی، اجتهاد مطلق است.

وی افزود: معلوم است که اگر ما به کار تحقیقاتی یک طلبه پایه ۱ تا ۱۰ پژوهش و تحقیق بگوییم منظورمان تحقیق متناسب با پایه ی تحصیلی اوست نه اجتهاد. منظور از پژوهش و تحقیق در اینجا تمرین، آموزش نویسندگی، فهم دقیق درس ها و تتبع است آن هم تتبع در حیطه ی درسی خاص. البته این تحقیق هم خوب است و معمولا کسانی که مدرس خوبی در حوزه های علمیه می شوند و توانسته اند پایه های تحصیلی مختلف را درس بدهند، در پایه های تحصیلی خود اهل تتبع، دقت، مطالعه، تقریرنویسی و پژوهش بودند.

عضو هئیت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: اینکه بنده گفتم مقدمه ی تحقیق اجتهاد است منظورم از تحقیق اگر بخواهم شاخص بگویم کارهای علامه طباطبایی، شهیدصدر، آیت الله جوادی آملی، آیت الله مصباح و تحقیقات و کارهای رهبر معظم انقلاب است مثلا کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن مقام معظم رهبری یک تحقیق و پژوهش است.

وی افزود: مقام معظم رهبری هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ عملی یک اسلام شناس جامع، حاضر در میدان، آشنا به مقتضیات زمان و موضوعات پیچیده ی سیاسی و اجتماعی است و بر اساس همان دستمایه اجتهاد و نظریه پردازی، سیاست های کلی را در عرصه های مختلف تدوین می کند.

آیت الله عباس کعبی در ادامه خاطرنشان کرد: در سابق فرض بر این بود که هر طلبه پنج الی شش ساعت برای هر درسی وقت بگذارد که این زمان شامل پیش مطالعه، حضور در درس، مطالعه، مراجعه به کتب، مباحثه، تقریر درس و آماده کردن درس برای تدریس بود به گونه ای که شخصی که مثلا پایه ۲ بود و این کارها را انجام می داد می توانست به طلبه ی پایه ۱ درس بدهد. اگر ما نظام تدریس و تدرس سنتی و اصیل حوزه ها را احیا کنیم پژوهش در مقدمات و سطوح نیز پا می گیرد و افراد محقق تربیت می شوند.

وی اظهار کرد: ما در حوزه ها به سه سطح طلبه یعنی طلبه مبلغ، طلبه محقق و طلبه ی نظریه پرداز دین نیازمندیم. البته تبلیغ اولویت اول است و آنهایی که مجتهد مطلق و نظریه پرداز دین می شوند هم محقق خوبی هستند و هم مبلغ خوب.

عضو مجلس خبرگان رهبری بیان کرد: الحمدلله در حال حاضر تحقیق نسبت به گذشته بسیار راحت تر شده است، چرا که یکی از پیش نیازهای تحقیق جستجو و تتبع است که درحال حاضر ظرف چندثانیه اتفاق می افتد. الحمدلله خدمات پژوهشی بسیار گسترده تر شده و نرم افزارهای گوناگون در رشته های مختلف که قابلیت پیاده شدن در موبایل را نیز دارند کار تحقیق را بسیار آسان کرده اند.

وی افزود: البته این خدمات پژوهشی هم یک نعمت هستند و هم متاسفانه از یک لحاظ تهدید، چرا که سخت کوشی طلاب را می گیرد و گاهی سستی و کاهلی ایجاد می کند. ما باید از این نعمت ها(امکانات پژوهشی) برای شناخت بهتر حقایق اسلام و تبلیغ دین مبین اسلام استفاده کنیم نه اینکه این نعمت ها سبب شود ما تنبلی کنیم و بگوئیم نیاز به زحمت کشیدن نیست و همه چیز را می توان با یک سرچ(جستجو) ساده پیداکرد.

عضو هئیت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ابراز داشت: امکانات و خدمات پژوهشی و تحولات پرشتاب فناوری هم فرصت هستند و هم تهدید چرا که همه چیز را شفاف کرده و دوست و دشمن هرچه بخواهد دم دست دارد همچنین باعث شده تا شبهات گسترده تر و متنوع تر شوند از این رو ما باید متناسب با وضعیت موجود پاسخگوی شبهات باشیم.

وی گفت: یکی از فرصت ها و تهدیدهای پژوهش هوش مصنوعی است که به معنای داده پردازی اطلاعات است. کار ذهن داده پردازی اطلاعات است یعنی تجزیه، ترکیب، استنتاج از اطلاعات و کشف مجهولات کار ذهن است حالا اگر ما کار ذهن را به یک رباط بدهیم هر کسی که داده پردازی اطلاعات و تسلط بر هوش مصنوعی را به دست بگیرد قدرت شکل دهی به ذهن، فکر، اخلاق، آداب و رفتار جامعه را به دست می گیرد.

آیت الله عباس کعبی ادامه داد: جهان در پژوهش پشت یک شیشه قرار گرفته و همه چیز دیده می شود. این سرعت پرشتاب فناوری از یک سو شفافیت، سرعت و دقت ایجاد کرده و از سویی بستر را برای جنگ ادراکی و شناختی دشمن فراهم کرده است و ما برای مقابله با جنگ ادراکی و شناحتی دشمن متناسب با هر هوش مصنوعی باید قدرت داده پردازی اطلاعات خود را بالا ببریم و از هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار برای تتبع، تجزیه و تحلیل و حتی اجتهاد استفاده کنیم.

وی گفت: یکی از فواید هوش مصنوعی در اجتهاد فحص و تتبع است همانطور که می دانید در علم اصول می گویند شما وقتی می توانید به اصول عملیه مراجعه کنید که بعد از گشتن از اینکه اماره ای وجود داشته باشد مایوس شوید(بعد الفحص و الیأس). این فحص و یأس را قبلا با تتبع در اقوال و مراجعه به کتب جواهر، جامع المقاصد، مصباح الفقیه، وسائل الشیعه، مستدرک الوسایل و بحارالانوار انجام می دادیم ولی درحال حاضر این فحص و یأس را می توان با هوش مصنوعی به دست آورد و با استفاده از هوش مصنوعی ممکن است حتی به یک روایت و قولی برسیم که با آن تتبع سابق به دست نمی آمد.

عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: بنده در مقابل هوش مصنوعی می خواهم مفهومی را معرفی کنم که اسم آن را هوش وحیانی گذاشته ام. هوش وحیانی یعنی داده پردازی صددرصد درست و بدون ذره ای خطا از اطلاعات که این اطلاعات از قرآن و سنت صحیح پیامبر و اهل بیت علیهم السلام به دست می آید در واقع ما قرآن کریم و سنت صحیح پیامبر و تبیین اهل بیت را هوش وحیانی می گوییم. اینکه در تعریف هوش وحیانی گفتیم داده پردازی صددرصد درست از اطلاعات دلیلمان آیه ی ۸۲ سوره نساء «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا» است.

وی افزود: ما باید در مقابل هوش مصنوعی به سمت و سوی استفاده از هوش وحیانی بیاییم چرا که با هوش وحیانی و عقلانیت توحیدی می توانیم از هوش مصنوعی استفاده کرده و تهدیدات نهفته در آن را به فرصت و نقاط ضعف آن را به قوت تبدیل کرد.

عضو هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: قرآن دارای موضوعات مختلف فرهنگی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی، بین المللی، سیاسی، بهداشتی، دفاعی، خبر از حال، گذشته و آینده و موضوعات متنوع درمورد زنان، کودکان، اقوام، ملت ها و سنت هاست همچنین قرآن نظام دارد که به معنی مجموعه ی اجزا به هم پیوسته، مرتبط، هدفمند و دارای غایت واحد است.

وی ادامه داد: این نظم و نسق واحد در قرآن یک فرآیند دارد و دارای چندین فرآیند نیست و موضوعات مختلف قرآن همه با هم ارتباط داشته و همدیگر را تکمیل می کنند و همین معجزه بودن قرآن را ثابت می کند چرا که انسان های معمولی محال است بتوانند این اجزای بهم پیوسته را کشف کنند و ببینند چه ارتباطی با هم دارند به عنوان مثال ارتباط خانواده و نظام قضایی که با اینکه در ظاهر ممکن است ارتباطی بین آنها مشاهده نشود ولی ارتباط آنها را می توان از قرآن فهمید و گفت اگر ما خانواده را به عنوان هسته ی بنیادی جامعه حفظ کنیم و از فروپاشی روابط بین پدر و مادر و فرزندان جلوگیری کنیم و کارهای تربیتی مربوط به خانواده را خوب و درست انجام دهیم رشد شخصیتی در نوجوانان و جوانان صورت می گیرد و همین سبب کم شدن جرایم می شود.

آیت الله کعبی گفت: به گفته علامه طباطبایی اگر قرآن را بخواهیم در یک جمله خلاصه کنیم می شود لااله الا الله یعنی توحید فلذا سوره ی حمد خلاصه ی قرآن است و بسم الله الرحمن الرحیم خلاصه ی سوره حمد و باء در بسم الله خلاصه ی بسم الله الرحمن الرحیم است و امیرالمومنین می فرماید «و انا نقطه الباء» یعنی من نقطه ی آن باء هستم در واقع روح حاکم بر سامانه ی دین و روح اسلام ناب محمدی ولایت است که ضمانت اجرای توحید، عدالت و کرامت انسان است.

وی بیان کرد: قرآن کریم ما را به تدبر دعوت می کند. تدبر در قرآن صرفا نگاه به یک آیه ی خاص نیست که این آیه چه پیامی دارد، بلکه یکی از ابعاد مهم تدبر در قرآن و عترت شناخت نظامات مختلف اسلامی و داده پردازی درست اطلاعات متناسب با نظامات زندگی است.

عضو مجلس خبرگان رهبری ابراز کرد: در آیه ۵۹ سوره انعام می خوانیم «… وَلَا رَطْبٍ وَلَا یَابِسٍ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُبِینٍ»، یعنی همه ی داده های پدیده های جهان در یک نرم افزار روشنی داده پردازی شده و قرآن داده پردازی هستی مدارانه ی پدیده های آفرینش است از همین روست که پیامبر مکرم اسلام می فرمایند:«اِذَا التَبَسَت عَلَیکُمُ الفِتَنُ، کَقِطَعِ الَّیلِ المُظلِمِ فَعَلَیکُم بِالقُرآنِ»، چرا که راه حل برون رفت از چالش ها و فتنه ها در قرآن است و با مراجعه به قرآن راه حل هر مشکلی را می توانیم پیدا کنیم.

وی تصریح کرد: حوزه های علمیه و روحانیت نباید به پژوهش هایی که مشکل امروزمان را حل می کنند اکتفا کنند بلکه باید به فکر آینده بوده و با استفاده از قرآن به استقبال حوادث آینده بروند فلذا آینده پژوهی با رویکرد ساختاری، محتوا سازی و تحول در تحقیق و پژوهش حوزه امروز یک ضرورت است.

عضو هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: حوزه های علمیه باید به فکر داده پردازی اطلاعاتی باشند که به بشریت خدمت کنند، ترویج نیکی کنند، زندگی انسانها را بهبود بخشند، انفاق عمومی را گسترش دهند و ارزشها را در جامعه حاکم کنند. به عنوان مثال داده پردازی اطلاعات مالی و بانکی و فعالیت اقتصادی باید به گونه ای باشد منجر به تولید ثروت خردفرزانه و در خدمت بشریت شود.

وی با اشاره به آیه ی ۵ سوره نسا «وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیَامًا» ادامه داد: ثروت نباید دست سفیهان باشد چرا که آن را نابود می کنند همچنین ثروت نباید برای فساد و نابودی بشریت بکار برده شود از این رو نظام بانکداری باید به گونه ای تحول پیدا کند که هم تولید ثروت کند هم ثروت دست خردمندان باشد و هم آن ثروت در خدمت بشریت باشد.

آیت الله کعبی گفت: می شود نظام بانکداری اسلامی را با استفاده از نظام اقتصادی اسلام طراحی، عملیاتی و اجرا کرد. حوزه در مسأله بانک حرف برای گفتن دارد و باید از پژوهش های حوزه در خط مشی گذاری عمومی سیاست های بانکی استفاده کرد.

وی در ادامه به بیان ویژگی های کلان آموزه های قرآنی که در داده پردازی اطلاعات کمک بزرگی به ما می کند پرداخت و گفت: اولین ویژگی کلان آموزه های قرآنی این است که قرآن راه حل و درمان مسائل بشریت و مایه ی رحمت و آسایش انسانهاست البته همین قرآنی که رحمت است تهدید بزرگی است در مقابله با طاغوت ها، شیاطین، مفسدین، ظالمین، مستکبرین و بدخواهان بشریت و قرآن باعث نابودی آنها می شود (وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنِینَ ۙ وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا).

عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: اگر ما با هوش وحیانی به استقبال حل مسائل جهان بیاییم ظلم جهانی برچیده می شود از این رو قرآن ناطق یعنی حضرت مهدی(عج) در واقع نظامات قرآنی را جهانی می کند و با این کار بساط ظالمین را بر می چیند.

وی با اشاره به آیه ی ۱ سوره ابراهیم «الر کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ…»، گفت: دومین ویژگی کلان آموزه های قرآن این است که قرآن نور زندگی است و زندگی انسان های معاصر بدون بازگشت به قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام تاریک است. باید در داده پردازی اطلاعات قرآنی این نور زندگی را به مردم نشان دهیم این نور ممکن است نور علم باشد یا ایمان یا خدمت یا زدودن چهره ی فقر، فساد، تبعیض و تحقیر انسان ها. راه حل نجات از تاریکی را فقط می توان از قرآن پیدا کرد چرا که قرآن نور زندگی است.

نماینده مردم خوزستان در مجلس خبرگان رهبری گفت: نباید فقط به قرائت و حفظ قرآن اکتفا کنیم بلکه باید علاوه بر روخوانی، رونخوانی و حفظ قرآن، مفاهیم قرآنی را به فرهنگ عمومی تبدیل کنیم.

وی بیان کرد: سومین ویژگی کلان آموزه های قرآن این است که راه برون رفت از چالش ها و بحران ها با قرآن است. آیه ۱۰۳ سوره آل عمران می فرماید:«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»، حبل یا همان طناب را درون چاه می اندازند تا دلو را از چاه بیرون بکشند و یا اگر انسانی در چاه افتاده و دچار چالش شده از چاه خارج شود از این رو منظور آیه این است که برای برون رفت از چالش ها و بحران ها باید به سمت قرآن بیائید. باید یک جریان سازی و گفتمان سازی عمومی برای حل چالش های بشریت بر پایه قرآن و سنت راه بیندازیم.

آیت الله کعبی در ادامه به بیان ابعاد گوناگون داده پردازی قرآن پرداخت و گفت: اولین بعد داده پردازی قرآن فراگیری و تنوع یعنی مقیاس پذیری و پایداری داده ها و مفاهیم قرآن است به این معنی که داده ها و مفاهیم قرآنی هم پایدار و ثابت هستند و هم قابل تنزیل و تطبیق است. قرآن همان گونه که تأویل دارد تنزیل هم دارد و همان گونه که تأویل قرآن هفتاد بطن دارد تنزیل قرآن هم ممکن است برای عرصه های زندگی در حد یک نوجوان، یک زن و یک مرد و یک خانه تنزل پیدا کند و آن را متحول کند. یکی از جلوه‌های تنزیل قرآن استخاره است که به قول آیت الله بهجت معجزه قرآن است دومین جلوه تنزیل قرآن استهداء است به این معنی که اگر انسان با قلب پاک و طاهر به سمت قرآن بیاید و طلب هدایت بکند و برای یک مسئله خاص راه حل بخواهد به آن می‌رسد.

وی گفت: دومین بعد داده پردازی قرآن، داده‌های بی‌نهایت قرآن است. در داده پردازی هوش مصنوعی دایره ی اطلاعات محدود است و یک جایی تمام می‌شود اما داده پردازی در هوش وحیانی بی‌نهایت و پایان ناپذیر است و این معنایش باز تولید مستمر در عین اختصار است یعنی در هر آن بر اساس قرآن و سنت و آموزه‌های مکتب اهل بیت برای هر مسئله تازه و جدید و نوپیدا بر اساس قرآن ما می‌توانیم یک داده پردازی بکنیم.

آیت الله کعبی بیان داشت: داده پردازی‌های هوش مصنوعی محدود و براساس اطلاعاتی است که به آن می‌دهند اما قرآن در عین اختصار داده های بی نهایت و پایان ناپذیر دارد. قرآن کوتاه، رسا، گویا، مفید ،صادق و درست، محکم و حکیمانه، اثرگذار و تحول‌گرا است.

وی ادامه داد: قرآن ویژگی‌هایی دارد که انسانها را شگفت زده می‌کند و این ویژگی‌های متنوع قرآن نیاز به تحقیق گسترده دارد. در تحقیق گسترده قرآن و در کلان پروژه هوش وحیانی و بکارگیری هوش مصنوعی در خدمت هوش وحیانی همه حوزوی‌ها از طلبه پایه یک تا مجتهد و نظریه پرداز در علوم مختلف می‌توانند درگیر شده و تقسیم کار کنند.

عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار داشت: در تحقیق، آنچه که حائز اهمیت است ابداع، نوآوری، خلاقیت، کشف مجهول، پاسخ به سؤالات نوپیدا، روز آمدی، توجه به معاصرت، آینده نگری بسیار مهم است.

وی در پایان گفت: ما در پژوهش به تفکر نیاز داریم؛ تفکر کلید حل مسائل است. تفکر غیر از تتبع است؛ در علوم نقلی تتبع لازم است اما در علوم عقلی و بکارگیری هوشمندانه و خردمندانه علوم نقلی تفکر لازم است لذا ما به محققین متفکر نیازمندیم همچنین ما باید در پژوهش و تحقیق نحوه تفکر و حل مسئله را به طلاب بیاموزانیم.