کسب‌وکارهای کوچک یکی از مهم‌ترین ابزارهای توانمندسازی اقتصادی زنان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، به شمار می‌آیند. زنان در حوزه‌های متعددی از جمله صنایع دستی و فروش شیرینی نقش‌آفرینی کرده‌اند. این کسب‌وکارها به بهبود درآمد خانواده و تقویت فرهنگ پس‌انداز کمک می‌کنند.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح علوم انسانی اسلامی، دکتر آلاء عادل العبید، استاد فقه مقارن و سیاست شرعی، دانشگاه کویت، در یادداشتی برای مجله اقتصادنا الاسلامی مطرح کرد؛
اسلام دینی جامع است که تمام جنبه‌های زندگی انسان را در بر می‌گیرد و نظامی کامل ارائه می‌کند که رابطه انسان با خداوند و همچنین رابطه او با جامعه را سامان می‌دهد. توسعه اقتصادی در اسلام بخشی از یک دیدگاه جامع است که هدف آن تحقق خیر و سعادت برای انسان در تمام امور دنیوی و اخروی است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَهً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ» (نحل: ۸۹).
توسعه اقتصادی در اسلام بر مبنای دیدگاهی استوار است که انسان را مهم‌ترین پایه در ساخت و آبادانی می‌داند؛ به‌طوری‌که او محور اصلی توسعه است و با اصلاح او، جهان اصلاح می‌شود. خداوند می‌فرماید: «هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا» (هود: ۶۱). انسان از منظر شریعت اسلامی، تنها مصرف‌کننده منابع یا نیروی تولید نیست، بلکه جانشین خداوند در زمین است که مأمور به آبادانی و برپایی عدالت در آن است. از این رو، توسعه اقتصادی در اسلام فراتر از ابعاد مادی بوده و ساختار روحی و معنوی انسان را نیز شامل می‌شود، تا او بتواند نقش خود را در تحقق بندگی خداوند ایفا کند. خداوند می‌فرماید: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (ذاریات: ۵۶). این ساختار معنوی برای نفس انسان، زیربنای مفهوم جامع توسعه در اسلام است که نیازهای مادی و روحی انسان را در کنار هم قرار داده و تعادلی میان منافع دنیوی و اهداف اخروی ایجاد می‌کند.
خطاب قرآن به تمام انسان‌ها، اعم از مرد و زن، بدون هیچ تبعیضی در اصل حقوق و تکالیف است. خداوند می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ» (حج: ۱). وحی الهی تنها در احکامی محدود که متناسب با طبیعت هر یک از زن و مرد است، میان آنان تفاوت قائل شده و معیار برتری را تقوا دانسته است: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» (حجرات: ۱۳).
اسلام جایگاه زن را ارتقا داد و به او کرامتی بخشید که در هیچ دین یا فلسفه دیگری مشابه آن یافت نمی‌شود. اسلام زنان را از بندگی غیر خدا آزاد کرد، در کودکی مایه دل‌خوشی، در جوانی عزیز، در ازدواج گرامی و در همه حال محترم دانست. همچنین، شوهر را موظف به تکریم و تأمین هزینه‌های زندگی او کرد، صلاحیت و حق عبادت را برای بانوان به رسمیت شناخت، حق کسب درآمد، مالکیت و تصرف در دارایی‌های خود را به زنان بخشید و آزادی عمل و اراده در کار را برای بانوان فراهم کرد.
نقش اقتصادی زنان در اسلام
نقش اقتصادی زنان در اسلام از طریق حقوقی که شریعت برای آن‌ها مقرر کرده است، آشکار می‌شود؛ حقوقی مانند مالکیت، تصرف و اشتغال، که با فطرت انسانی و رسالت آن‌ها در آبادانی زمین هماهنگ است.
حق مالکیت
اسلام استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته و تصرفات تجاری و قراردادهای آن‌ها را صحیح و مستقل از موافقت ولی یا شوهر دانسته است. زنان حق کسب درآمد، مالکیت، هزینه کردن و تصرف در اموال خود را در چارچوب ضوابط شرعی دارند.
آزادی اقتصادی در چارچوب ضوابط شرعی
اسلام آزادی اقتصادی گسترده‌ای برای زنان به رسمیت شناخته است؛ به طوری که آن‌ها می‌توانند اموال خود را مدیریت و در زمینه‌های مختلفی مانند خریدوفروش، اجاره، صدقه و هدیه تصرف کنند. این آزادی همراه با استقلال شخصیت حقوقی زنان از مردان است. با این حال، این آزادی مطلق نیست و به ضوابط شرعی تولید و مصرف محدود می‌شود:
- زن تولیدکننده: می‌تواند از طریق کار یا ارث صاحب منابع تولید شود و در اموال کسب‌شده خود تصرف کند، مشروط به رعایت ضوابطی که استفاده از منابع را در مسیرهای مشروع هدایت می‌کند.
- زن مصرف‌کننده: آزاد است هر آنچه می‌خواهد مصرف کند، به شرط رعایت اعتدال و عدم تجاوز از حدود شرعی که اسراف، تبذیر یا بخل را ممنوع می‌کند.
ضوابط کلی نقش اقتصادی
اسلام در تنظیم نقش اقتصادی زنان، بر حفظ توازن بین حقوق و وظایف تأکید دارد، به گونه‌ای که زنان در توسعه اقتصادی مشارکت کنند بدون آنکه مسئولیت‌های دیگر آن‌ها نادیده گرفته شود. این آزادی اقتصادی در چارچوب قواعد اخلاقی و اهداف کلی شریعت قرار دارد که به تحقق عدالت و اعتدال در تعاملات مالی منجر می‌شود.
نقش اقتصادی زنان در اسلام
شریعت اسلامی تأمین مالی و مراقبت از زنان را وظیفه مردان قرار داده است، که این رویکرد با فطرت انسانی سازگار است. اما در برخی شرایط، ممکن است این مسئولیت به دلایل اقتصادی یا اجتماعی به طور کامل انجام نشود؛ برای مثال، برخی مردان ممکن است با تنگنای مالی مواجه شوند یا برخی زنان سرپرستی نداشته باشند. نمونه‌ای از این وضعیت در داستان دختران شعیب (ع) دیده می‌شود، که به دلیل کهولت سن پدرشان مجبور شدند خودشان برای آب دادن به گوسفندان‌شان اقدام کنند.
نمونه‌هایی از نقش زنان در کار
- رائطه، همسر عبدالله بن مسعود : نقل شده است که او با دستان خود محصولاتی می‌ساخت، می‌فروخت و درآمد خود را برای خانواده‌اش صرف می‌کرد. وقتی به پیامبر (ص) گفت نمی‌تواند صدقه بدهد، چون به درآمدش نیاز دارند، ایشان فرمودند: «برای خانواده‌ات خرج کن، و برای آنچه خرج می‌کنی اجر خواهی داشت.» (صحیح بخاری، باب زکات، حدیث شماره ۱۴۶۶)
- خاله جابر بن عبدالله: نقل شده است که او در زمان عده‌اش برای جمع‌آوری خرمای درختان خود به باغ می‌رفت. وقتی مردی او را از این کار نهی کرد، از پیامبر (ص) پرسید و ایشان فرمودند: «برو و خرماهای خود را جمع کن، شاید صدقه بدهی یا کار خیری انجام دهی.» (صحیح مسلم، باب طلاق، حدیث شماره ۱۴۸۳)
شرایط و ضوابط کار زنان
- وجود نیاز: زن می‌تواند در صورت نیاز به کار بپردازد، همان‌طور که در روایتی منصوب به پیامبر (ص) آمده است: «اجازه داده شده است که برای نیازتان بیرون بروید.» (صحیح بخاری باب خروج زنان برای نیازها، حدیث شماره ۵۲۴۵)
- حجاب و پوشش مناسب: رعایت حجاب و پوشش شرعی، همان‌گونه که قرآن می‌فرماید: «وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ» (نور: ۳۱)
- پاکدامنی: اجتناب از اختلاط غیرضروری با مردان که ممکن است به فتنه منجر شود.
- مشروعیت: کار باید در چارچوب شرعی و به دور از محرمات باشد.
- تناسب با طبیعت زن: انتخاب شغل‌هایی که با فطرت و ویژگی‌های زنان همخوانی داشته باشد.
- عدم تعارض با وظایف اصلی: کار نباید با وظایف اصلی زن مانند تربیت فرزندان و رسیدگی به خانواده در تضاد باشد.
مشارکت زنان در توسعه اقتصادی
اقتصاد اسلامی بر پایه اصل استخلاف بنا شده است، که در آن مرد و زن به‌عنوان شریکانی در مسئولیت آبادانی زمین شناخته می‌شوند. اسلام حقوق اقتصادی متعددی را برای زنان به رسمیت شناخته است، از جمله حق کار و مالکیت، که در چارچوب ضوابط شرعی، کرامت آن‌ها را حفظ کرده و نقش اصلی‌شان را صیانت می‌کند.
کسب‌وکارهای کوچک و توانمندسازی زنان
کسب‌وکارهای کوچک یکی از مهم‌ترین ابزارهای توانمندسازی اقتصادی زنان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، به شمار می‌آیند. زنان در حوزه‌های متعددی از جمله صنایع دستی و فروش شیرینی نقش‌آفرینی کرده‌اند. این کسب‌وکارها به بهبود درآمد خانواده و تقویت فرهنگ پس‌انداز کمک می‌کنند.
علاوه بر نقش تولیدی، زنان توانایی بالایی در بازاریابی محصولات دارند، که به افزایش ارزش این کسب‌وکارها به‌عنوان یکی از منابع قدرتمند اقتصاد محلی منجر می‌شود. این امر به کاهش وابستگی به مشاغل دولتی، کاهش بیکاری، و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید کمک می‌کند.
کسب‌وکارهای کوچک همچنین به دلیل انعطاف‌پذیری بالای خود، به زنان امکان می‌دهند تا اوقات فراغت خود را به فعالیت‌های سودمند اختصاص دهند، که هم برای خانواده و هم برای جامعه مفید است. بنابراین، این کسب‌وکارها ابزاری مؤثر برای تحریک توسعه پایدار و تقویت نقش اقتصادی زنان به شمار می‌روند. استفاده از توانایی‌های زنان در این کسب‌وکارها، اقتصاد ملی را تقویت کرده و تعادلی میان کار و پایبندی به ارزش‌های اسلامی ایجاد می‌کند.
تعادل میان توانمندسازی و ارزش‌های اسلامی
مشارکت زنان در توسعه اقتصادی گامی اساسی به سوی تحقق یک دیدگاه اقتصادی اسلامی جامع است، که در آن توانمندسازی زنان با رعایت ضوابط شرعی تلفیق شده و آن‌ها را به شریکانی واقعی در ساخت جامعه تبدیل می‌کند، بدون آنکه ویژگی‌های فطری‌شان نادیده گرفته شود. اسلام بر تکامل نقش‌های مرد و زن در تحقق توسعه اقتصادی تأکید دارد، همان‌طور که خداوند می‌فرماید:
«وَالمُؤمِنُونَ وَالمُؤمِنَاتُ بَعضُهُم أَولِیَاءُ بَعضٍ» (توبه: ۷۱).
دعا و خاتمه
از خداوند متعال خواستاریم که دختران مسلمان را در مسیری که خیر کشورها و بندگان در آن است موفق بدارد. و خداوند داناتر است. درود و سلام خداوند بر پیامبرمان محمد (ص) و خاندان و یارانش باد، و سپاس خدایی را که پروردگار جهانیان است.
https://ihkn.ir/?p=39947
نظرات