حکمت‌های عرفانی در تار و پود موسیقی ایرانی / میراث فرهنگی ایران خانواده‌محور و معنویت‌گراست

حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در این نشست با اشاره به تدوین سند صنایع دستی و گردشگری اظهار کرد: رونمایی از این سند، نشان‌دهنده اهمیت توجه به این صنعت است. ویژگی این سند این است که مشارکت گسترده‌ای از ذینفعان در آن صورت گرفته است؛ به طوری که اتحادیه‌ها و فعالان حوزه‌های مختلف صنایع دستی، علاوه بر متخصصان وزارت، در تدوین آن همکاری کرده‌اند. سند ملی میراث فرهنگی نیز با تلاش‌های زیادی تهیه و پس از اصلاحات متعدد، در نهایت به تصویب رسید.

وی با اشاره به چهار ویژگی در میراث فرهنگی بیان کرد: ویژگی اول، خانواده‌محور بودن میراث فرهنگی ماست. در واقع، پیوند عمیقی بین میراث فرهنگی و خانواده وجود دارد. بسیاری از صنایع دستی، از گذشته تاکنون، در خانه‌ها و به دست زنان و مردان خانواده تولید می‌شد. برای مثال، در بوشهر، هنوز بسیاری از زنان با پشم شتر صنایع دستی تولید می‌کنند. این ویژگی بسیار مهم است، زیرا هر چقدر به میراث فرهنگی و میراث ناملموس توجه کنیم، در واقع خانواده را تقویت کرده‌ایم و به تقویت هویت فرهنگی و مقابله با آسیب‌های اجتماعی کمک می‌کنیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه ویژگی دوم، معنویت‌گرایی است، گفت: میراث فرهنگی ایران هیچ‌گاه صرفاً مادی و دنیوی نبوده است. بسیاری از هنرها و صنایع دستی ایران با نگاه معنوی و معنادرای تولید می‌شده است. این میراث فرهنگی ما همواره با روحیه‌ای الهی و معنوی آمیخته است و بسیاری از هنرمندان ایرانی، به ویژه در موسیقی، در تلاش بوده‌اند تا آثارشان معنای عمیق‌تری از دنیای مادی را به نمایش بگذارند.

استاد خسروپناه ادامه داد: ویژگی سوم، حکمت‌بنیان بودن میراث فرهنگی ایران است. میراث فرهنگی ما بر اساس حکمت‌های عرفانی و توحیدی شکل گرفته است. در هنرهایی مانند موسیقی، این حکمت‌های عرفانی مشهود است. موسیقی ایرانی، که برخی آن را زیرمجموعه ریاضیات می‌دانند، در واقع به فلسفه و حکمت‌های عرفانی پیوند دارد. در این میان، فلاسفه‌ای مانند ابن سینا موسیقی را جزئی از فلسفه و ریاضیات می‌دانستند، چرا که موسیقی به عنوان یک علم حکمت‌بنیان، در پی کشف حقیقت‌های جهان و آفرینش است.

وی عنوان کرد: ویژگی چهارم میراث فرهنگی، تعلق به اهل بیت(س) است. زیارت، به ویژه زیارت اهل بیت(س)، یکی از جلوه‌های مهم میراث ناملموس ایران است. این پیوند معنوی و فرهنگی با اهل بیت(س)، تأثیر عمیقی بر زندگی ایرانیان دارد و می‌بینیم که در تعطیلات یا مناسبت‌های مختلف، مردم همچنان به زیارت می‌روند و از این طریق، با معنویت و تاریخ فرهنگی خود پیوند می‌زنند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: ویژگی پنجم، پیوند فرهنگ ناملموس با سلامت و حکمت است. به عنوان مثال، در هنر آشپزی ایرانیان، استفاده از مواد غذایی با خاصیت درمانی مانند زردچوبه نه تنها برای طعم‌دهی، بلکه برای حفظ سلامت بدن بوده است. در حالی که این نکات علمی توسط افراد متخصص مطرح می‌شود، مردم عادی بدون آگاهی از دلایل علمی، به طور ناخودآگاه این فرهنگ‌ها را حفظ کرده‌اند.

استاد خسروپناه اضافه کرد: به عنوان مثال در بحث آشپزی، باید بگویم که ایرانیان برای درست کردن غذا تنها به لذت خوردن توجه نمی‌کردند، بلکه به سلامت نیز اهمیت می‌دادند. به عنوان مثال، استفاده از زردچوبه در غذاها. امروز می‌دانیم که زردچوبه خواص درمانی زیادی دارد، خصوصاً برای مفاصل. این دانش به نسل‌ها منتقل شده و مردم بدون اینکه کتاب بخوانند، از طریق تجربه به این اطلاعات دست یافته‌اند.

وی عنوان کرد: با توجه به این ویژگی‌ها، امیدوارم در آینده توجه بیشتری به میراث فرهنگی ایران، به ویژه میراث ناملموس، صورت گیرد و این ارزش‌ها همچنان در جامعه ما زنده بماند.

نسل جوان مخاطب اصلی سند میراث فرهنگی

دکتر علی دارابی، قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی کشور، در این نشست با تأکید بر نقش نسل جوان به‌عنوان مخاطب اصلی این سند، اظهار داشت که جوانان باید به گذشته پرافتخار خود آگاه و به آینده امیدوار باشند.

وی از تلاش‌ها برای تدوین و تصویب اسناد بالادستی مرتبط، از جمله سند ملی میراث‌فرهنگی، سند موزه‌داری و برنامه‌هایی چون «زنگ میراث» در مدارس خبر داد.

دکتر دارابی تأکید کرد: این سند باید منزلت تاریخی کشور را تقویت کند، پایه‌های تمدنی را در برابر فرهنگ‌های مهاجم مستحکم سازد و به‌عنوان منبع الهام برای جامعه عمل کند.

وی کارکردهایی همچون افزایش شادی اجتماعی، تحقق اقتصاد خلاق فرهنگی، برندسازی و انسجام ملی را از اهداف سند برشمرد و افزود که میراث‌فرهنگی باید در سپهر فرهنگی، آموزشی و تربیتی کشور به‌عنوان هویت ملی مرجعیت یابد.

ضرورت تقویت دیپلماسی فرهنگی و روایتگری مؤثر

قائم‌مقام وزیر میراث‌فرهنگی با اشاره به اهمیت سایت‌های ثبت جهانی و نقش موزه‌ها در گسترش صلح و مدارای اجتماعی، بر ضرورت روایتگری مستند و جذاب میراث‌فرهنگی به زبان نسل امروز تأکید کرد.

وی افزود: نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های فرهنگی می‌توانند تصویر مثبتی از ایران ارائه دهند و به توسعه دیپلماسی عمومی کشور کمک کنند.

حاضران نشست، از جمله رسول وطن‌دوست و زهره بزرگمهر، بر ضرورت بازنگری در تعریف میراث‌فرهنگی، شفاف‌سازی زمان‌بندی اجرای سند و توجه به نقش دارایی‌های فرهنگی در توسعه پایدار تأکید کردند.

رسول وطن‌دوست افزود که میراث‌فرهنگی ایران همچنان در چارچوب دولتی قرار دارد و نیازمند سرمایه‌گذاری بلندمدت برای جداسازی از این چارچوب است.

فاطمه داوری، مدیرکل حفظ و احیای بناها، ضمن ارائه آماری از آثار ملی و جهانی ایران، حفاظت از میراث‌فرهنگی را امری حاکمیتی خواند و تأکید کرد: این حوزه نیازمند امید و اتکای به ظرفیت‌های داخلی است.

در همین راستا، عبدالحسین وکیلی‌فرد اشاره کرد که اقدامات در حوزه میراث‌فرهنگی باید به بازگشت فرهنگی منجر شود، نه لزوماً مالی.

ضرورت نهادینه‌سازی آموزش فرهنگ ناملموس در نظام آموزشی کشور

دکتر علی یزدی‌خواه نایب‌رئیس اول کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، نیز با تأکید بر اهمیت توجه به فرهنگ ناملموس و ضرورت تقویت آن در نظام آموزشی کشور، خواستار گنجاندن آموزش‌های مرتبط با فرهنگ ناملموس در محتوای کتب درسی دوره ابتدایی شد.

وی در این نشست تخصصی، اظهار کرد: مقطع ابتدایی به دلیل بالاترین نرخ بهره‌وری و ماندگاری بالای آموزش‌های ارائه‌شده، بهترین فرصت برای انتقال مباحث فرهنگی است. آموزش فرهنگ ناملموس از طریق کتب درسی در این مقطع می‌تواند به تحکیم هویت فرهنگی نسل‌های آینده کمک شایانی کند.

یزدی خواه همچنین بر اهمیت مستندسازی در راستای ترویج فرهنگ ناملموس تأکید کرد و افزود: برای تحقق این اهداف، باید از ظرفیت‌های موجود در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بهره گرفت. همکاری فراکسیون میراث‌فرهنگی و گردشگری مجلس شورای اسلامی نیز در این مسیر می‌تواند هم‌افزایی ارزشمندی ایجاد کند.

نایب‌رئیس اول کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه حمایت از اجرای سند ملی میراث‌فرهنگی وظیفه‌ای مشترک میان مجلس و وزارت میراث‌فرهنگی است، بر تلاش برای افزایش بودجه فرهنگی کشور تأکید کرد و گفت: پیگیری تخصیص بخشی از بودجه شرکت‌های دولتی و بانک‌ها به مسائل فرهنگی، از جمله اولویت‌های اصلی ماست و امیدواریم وزارت میراث‌فرهنگی بتواند از این ظرفیت قانونی بهره‌مند شود.